Logi um stefnuræðu

Ræða Loga Einarssonar, formanns Samfylkingarinnar, í umræðu á alþingi um stefnuræðu forsætisráðherra nýrrar ríkisstjórnar, 24. janúar 2017. 

Það er sjálfsögð kurteisi að óska nýskipaðri ríkisstjórn velfarnaðar í starfi og vona að störf hennar verði þjóðinni til heilla.

En þegar það hefur verið sagt, þá er líka rétt að halda því til haga að hverjum og einum er í sjálfsvald sett hvernig hann efnir gefin loforð.  Sama á við um flokka.

Ef við berum saman kosningaloforð stjórnarflokkanna og stjórnarsáttmálann birtist merkilegt ósamræmi:

Stórfelld uppbygging heilbrigðis- og menntakerfisins, viðamiklar kerfisbreytingar, þjóðaratkvæðargreiðsla um ESB viðræður, breytingar á stjórnarskrá eru allt mál sem virðast að finna sér nýjan og óvæntan farveg í stjórnarsamstarfinu.

Flokkarnir lofuðu þessu fyrir kosningar en slík fyrirheit eru ekki í sáttmálanum.

Við þekkjum nýleg dæmi úr matvælaframleiðslu, þar sem kjötlokur voru án kjöts og brúnegg, með vistvænum stimpli, voru lítið annað en útlitið. Það kölluðu menn vörusvik og vörunum var skilað.

Því miður er ekki hægt að skila atkvæði. Jafnvel þótt leiddur hafi verið til valda forsætisráðherra, sem sat á mikilvægri skýrslu um gríðarleg undanskot Íslendinga til aflandseyja. Og annarri sem sýnir að ríkisstjórn sem hann sat í á síðasta kjörtímabili mokaði peningum til ríkasta fólks landsins í nafni leiðréttingar en skyldi ungt og efnaminna fólk eftir.

Að undanförnu hefur mikið hefur verið rætt um sterka stöðu ríkisins og uppgang í efnahagslífinu og vissulega er ýmislegt sem hefur lagst með okkur.  En málin vandast þegar talað er eins og þjóðin sé ein manneskja.

Stundum henda atburðir sem láta okkur hrökkva við.  Við áttum okkur á því að á Íslandi búa 340.000 manns, þar sem hvert og eitt okkar skiptir máli.

Allar landsins vísitölur og meðaltöl segja nefnilega aðeins litla sögu.  Á bakvið aragrúa af tölum leynist fólk, af holdi og blóði:  Fólk sem býr við alltof ólík kjör.

Á Íslandi búa yfir 6000 börn við fátækt,  kjör öryrkja eru óviðunandi og aldraðir verða margir að neita sér um læknisþjónustu sökum fjárskorts.  Opinber þjónusta hefur laskast.

Við slíkar aðstæður verður að leggja alla áherslu á jafnari byrðar fólks. Þyngri á þá sem eru vel aflögufærir en hlífa venjulegu launafólki og þeim sem standa höllum fæti.

Engin slík áform eru uppi, þvert á móti:  Uppbyggingu innviða á svo að greiða með óljósum væntingum um bólgnara efnahagskerfi.

Þetta mun veikja hið norræna velferðar módel; ójöfnuður eykst og auðurinn færist á æ færri hendur. Og það gera völdin í samfélaginu líka.

Við sjáum nú þegar að auðugustu einstaklingar landsins hreiðra um sig samtímis í sjávarútvegsfyrirtækjum, tryggingarfyrirtækjum, fjármálafyrirtækjum, dagblöðum og nú síðast í óþroskuðum og viðkvæmum leigumarkaði.

Ísland er ríkt land og hér eru aðstæður til að skapa eitt samfélag fyrir alla. Það nægir ekki að ríða  net sem grípur þá sem falla milli skips og bryggju, við verðum byggja samfélag sem aðstoðar fólk til sjálfsbjargar og gerir því kleift að byggja á styrkleikum sínum:  Samfélag þar sem  fá allir tækifæri og verkefni við hæfi.

Það er ekki einungis réttlætismál, heldur er samfélag jöfnuðar líklegast til að vera friðvænlegt, litríkt og samkeppnishæft.

Nú þurfum við að horfa til langrar framtíðar.  Huga að málefnum almenns launafólks, ekki síst ungu fólki.

Ungt fólk er okkar dýrmætasta auðlind. Í dag getur það valið sér allan heiminn að vettvangi og það er síður en svo sjálfgefið að Ísland verði fyrir valinu. Það þarf örugga vinnu, góða opinbera þjónustu, fjölbreytta afþreyingu en ekki síst öruggt húsnæði. Ungt fólk mun bera uppi samneyslu framtíðarinnar og það er skammarleg hvernig það er nestað í þann leiðangur.

Það er ótrúlegt að hvorki stjórnarsáttmálinn eða stefnuræðan geri húsnæðismál að forgangsatriði. Uppbygging langtíma leigumarkaðs, sem ekki byggir á skammtímasjónarmiðum eða gróðavon fyrirtækja, er forgangsmál.

Það verður að grípa strax til aðgerða og koma í veg fyrir að ungar fjölskyldur lendi á vergangi, vegna rándýrs og ótryggs leigumarkaðar.

Atvinnulíf er að taka stakkaskiptum.  Tæknibyltingin mun  hafa meiri áhrif á líf okkar en flesta grunar. Mörg almenn störf munu heyra sögunni til og verða framkvæmd af tölvum eða vélum.  Smjörþefinn finnum við þegar við innritum okkur í flug, greiðum fyrir vörur í IKEA eða notum heimabankaþjónustu.

Það er mikilvægt að gæta þess að ágóði af þessari hagræðingu  renni einnig til samfélagsins,  ekki bara í hendur fyrirtækjaeigenda, sem ýtir undir enn ójafnari skiptingu eigna og fjármagns.

Allar rannsóknir sýna að þau störf sem þó verða áfram unnin af mönnum munu krefjast sérhæfingar og menntunar.  Það er nauðsynlegt fyrir velgengni okkar og hamingju er að hér verði áfram mikil atvinnuþáttaka og því væri skammsýni að taka þessa þróun ekki alvarlega.  Vanfjármagnað menntakerfi er klárlega ekki svarið við þessu.  Enn lýsi ég furðu á að ekki sé vikið meira að þessari áskorun menntunnar í stjórnarsáttmálanum.

Við þurfum að aðlaga skólastarf að þessari nýju framtíð. Í henni verður menntun hluti af tilveru einstaklingsins, með einum eða öðrum hætti, alla ævi.  Þeir dagar eru liðnir að ungur einstaklingur haldi út á vinnumarkaðinn með prófgráðu undir hendinni, sem öruggan lykil að framtíðinni.

Atvinnulífið  mun í auknum mæli kalla eftir skapandi, hugmyndaríkum einstaklingum, með frumkvæði og þá eiginleika verðum við að byrja að styrkja strax í grunnskóla. Þetta mun vissulega kosta mikið í upphafi en skilar sér ríkulega þegar fram líða stundir.

Lítil þjóð hefur ekki efni á því að standa í ára eða áratuga löngum innbyrðis deilum.

Skipting arðs af náttúruauðlindum er dæmi um mál sem verður að nást sátt um. Og ekki síður ákvæði í stjórnarskrá sem tryggir eignarrétt þjóðarinnar yfir auðlindunum.

Annað og einfaldara mál sem er furðulegt að ekki hafi náðst að leiða til lykta, er staðsetning flugvallar í Reykjavík.  Á sama tíma og við landsbyggðafólk eigum réttmæta kröfu um gott aðgengi að stjórnsýslu, heilbrigðis- menntakerfi og menningu, höfuðborgarinnar, verðum við líka að virða og skilja sjónarmið Reykvíkinga.  Umræðan um þétta og skilvirka byggð er ekki einungis spurning um öryggis- og heilbrigðismál, heldur líka umhverfismál.  Með skynsamlegri uppbyggingu þéttbýlis eigum við einna mest að sækja í loftlagsmálum. Og þau eru einhver mikilvægustu verkefni samtímans.

Höfuðborgin þarf á sterkum landsbyggðum að halda en landsbyggðirnar þurfa líka á kraftmikilli höfuðborg að halda.

Mannkyn sem hefur komið sér til tunglsins , hlýtur að getað leyst tæknilegt úrlausnarefni af þessum toga, þannig að allra sjónarmiða sé gætt.

Sérstaklega er þegar lausn í því máli getur beinlínis falið í sér ávinning fyrir alla aðila, ef rétt er á málum haldið.

Þingið getur heldur ekki legið endalaust í skotgröfunum. Í grundvallaratriðum erum við mörg ósammála og tökumst endilega hart á um þau.

Sé hins vegar horft til úrslita kosninganna ætti þingið þó að getað náð breiðri sátt í mikilvægum málum, Ég nefni; umhverfis og loftslagsmál, stjórnarskrármálið, málefni flóttamanna, þjóðaratkvæðagreiðslu um ESB viðræður og ekki síst sjávarútvegsmálum.

Við, Íslendingar, getum búið við sömu kjör og aðstæður og frændur okkar á Norðurlöndunum. Í samstarfi við systurflokka okkar og verkalýðshreyfinguna  höfum við greint hvað það er sem einkennir norrænu velferðarsamfélögin og hvernig við getum styrkt það á nýrri öld.

Huga þarf að þremur grunn stoðum:

• Velferðinni; þar sem hið opinbera tryggir jöfn tækifæri allra,
• Skipulögðum vinnumarkaði; þar sem launafólk, atvinnurekendur og hið opinbera eru sameiginlegir aðilar að heildarkjarasamningum
• Ábyrgri efnahagsstjórn.

Því miður hafa stjórnvöld á liðnum árum glatað tækifærum til þess að koma á friði á vinnumarkaði með því að reka hér hægri sinnaða skatta- og velferðarpólitík. Allt bendir til þess að ný ríkisstjórn muni feta sömu slóð.  Áfram verði vegið að velferðinni.

Ríkisstjórnin gefur ekki skýr fyrirheit um hvernig á að takast á við vanda þúsunda barna sem búa við skort og fátækt, húsnæðisvanda ungs fólks eða aukinni misskiptingu í samfélaginu. Við það verður ekki unað.

Íslenskir jafnaðarmenn hafa unnið stóra áfangasigra. Lög um verkamannabústaði, almannatryggingar, jöfn laun karla og kvenna og Lánasjóður námsmanna eru dæmi um réttarbætur þar sem þeir lögðu styrkasta hönd á plóginn. Þá ótalið framlag okkar í þágu viðskiptafrelsis og opnari samskipta við önnur ríki.

Þótt við jafnaðarmenn séum tímabundið með lítinn þingflokk, munum við berjast áfram fyrir hugsjónum okkar:

Fyrir almannahagsmunum,  gegn sérhagsmunum og af alefli gegn því að lýðræðið láti í minni pokann fyrir auðræðinu.