Sérstök umræða um atvinnuleysi og stöðu atvinnuleitenda

Í heimsfaraldri og djúpri atvinnukreppu var almennt atvinnuleysið í febrúar 11,4% hér á landi eða 21.352 einstaklingar. Í febrúar höfðu 4719 verið atvinnulausir í meira en 12 mánuði.

Meðalatvinnuleysi frá árinu 1980 er 3,1%. Seðlabankinn spáir miklu atvinnuleysi áfram eða um 7,3% í ár og litlu minna á því næsta eða 6,7% og 6,3% árið 2022. Þetta mikla atvinnuleysi mun hafa bæði efnahagslegar og félagslegar afleiðingar ef ekkert verður að gert. Þess vegna er svo mikilvægt að staða þeirra sem eru án atvinnu verði greind og stjórnvöld grípi til almennilegra ráða til að vinna gegn fátækt. Ef stjórnvöld hreyfa sig ekki hraðar en hingað til er það pólitísk ákvörðun að láta þá sem missa vinnuna í heimsfaraldri bera þyngstu byrðarnar. Varða, rannsóknarstofnun vinnumarkaðarins, gerði könnun meðal félagsmanna í aðildarfélögum BSRB og ASÍ sem framkvæmd var í árslok 2020.

Þar kom fram að meðal atvinnulausra félagsmanna átti rúmlega helmingurinn erfitt með að láta enda ná saman. Atvinnulausir eru líka mun líklegri til að þurfa að leita til sveitarfélaga eða vina og ættingja eftir fjárhagsaðstoð, þiggja aðstoð hjálparsamtaka eða fá mataraðstoð frá hjálparstofnunum. Um 35 prósent atvinnulausra búa í leiguhúsnæði samanborið við 15 prósent launafólks.

Atvinnuleysi er hlutfallslega meira meðal erlendra ríkisborgara en íslenskra. Þar að auki virðist hópurinn almennt í verri stöðu og innflytjendur hafa þurft að þiggja matar- og/eða fjárhagsaðstoð í meira mæli en aðrir.

Í könnun Vörðu var einnig spurt um andlega og líkamlega heilsu. Niðurstöðurnar sýna að andleg og líkamleg heilsa atvinnulausra er verri en þeirra sem eru í vinnu og þeir eru líklegri til að hafa neitað sér um að sækja heilbrigðisþjónustu. Andleg heilsa atvinnulausra mælist einnig mun verri hjá konum en körlum.

Staða atvinnulausra er alvarleg og krefst mun meiri athygli stjórnvalda og kröftugra sértækra aðgerða. Skrefið sem hæstvirtur félags- og barnamálaráðherra kynnti síðasta föstudag, er jákvætt. Við í Samfylkingunni höfum kallað eftir slíkri aðgerð, störfum með styrki líkt og gert var eftir hrun í tíð ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur.  En það þarf að koma fleira til og til lengri tíma. Aðstoð við þá sem glíma við langtímaatvinnuleysi þarf að vera af ýmsum toga og algjörlega er nauðsynlegt að gera fólki kleift að sækja sér heilbrigðisþjónustu, ekki síst geðheilbrigðisþjónustu. 

Hætta er á að skuldavandi taki við af atvinnukreppu ef tekjufalli heimila þeirra þúsunda sem misst hafa vinnuna verður ekki mætt. Það þarf að lengja atvinnuleysistímabilið en það þarf einnig sérstakan stuðning vegna tekjufalls heimila og þau þurfa viðspyrnustyrk líkt og fyrirtækin.

Verslunarmannafélag Reykjavíkur hefur lagt fram hugmynd að sértækum stuðningi sem ætlað er að tryggja afkomuöryggi heimila sem hafa orðið fyrir atvinnumissi og tekjufalli í heimsfaraldri. ASÍ hefur gert þær hugmyndir að sínum.

Tíminn er knappur til að bregðast við og mörg heimili eru þegar komin á ystu nöf. Lausnin felur í sér aðkomu bæði ríkisins og bankanna. Veitt verði stuðningslán til heimila með ríkisábyrgð og afslætti af tekjuskatti til að mæta afborgunum. Bankar veiti framfærslulán í formi mánaðarlegrar lánalínu með ríkisábyrgð. Þannig geti heimilin áfram staðið við skuldbindingar sínar og framfleytt sér og sínum á meðan tekjubrestur varir.

Í óundirbúnum fyrirspurnartíma þann 14. desember síðastliðinn svaraði hæstvirtur forsætisráðherra fyrirspurn frá mér á þá leið að stuðningur til að vinna gegn skuldavanda, væri til skoðunar hjá hæstvirtum félags- og barnamalaráðherra. Er von á viðbrögðum frá hæstvirtum ráðherra í þessu máli?

Þúsundir hafa verið lengur en sex mánuði án atvinnu og vandamálin hrannast upp. Fólk þarf að borga af lánum, borga leigu, borga tryggingar, klæða og fæða börn og aðra heimilismenn.

Neikvæð áhrif á félagslegan og efnahagslegan jöfnuð vegna mikils atvinnuleysis er vandamál sem glíma þarf við á næstu árum. Áhrifin eru ólík á mismunandi þjóðfélagshópa. Staða ungs fólks, íbúa af erlendum uppruna og kvenna er sérstaklega slæm. 

Ég spyr því hæstvirtan ráðherra hvaða skref hann telji nauðsynlegt að taka til að mæta sértækum vanda atvinnulausra í atvinnukreppu?

Til hvaða bráðaaðgerða er árangursríkast að grípa?

Hvaða aðgerðir telur ráðherrann hæstvirtur að dugi best til að vinna gegn neikvæðum áhrifum langtímaatvinnuleysis?