Græn atvinnubylting!
Það töpuðu margir í þinglokum Alþingis. Þau sem trúðu því að miðhálendisþjóðgarður myndi verða stofnaður á þessu kjörtímabili, eða þau sem héldu í von um breytingar á stjórnarskrá.
En það voru líka sigrar á þinglokasprettinum. Einn af þeim var þegar Alþingi samþykkti að fela ríkisstjórn Íslands að vinna að þingsályktun Samfylkingarinnar um græna atvinnubyltingu. Þingsályktunin hefur það markmið að fjölga störfum, örva eftirspurn og styðja við loftslagsvæna verðmætasköpun á Íslandi. Tillagan er í samhengi við alþjóðlegar loftslagsskuldbindingar Íslands í ljósi efnahagssamdráttar, sögulegs fjöldaatvinnuleysis og framleiðsluslaka vegna kórónuveirufaraldursins. Til að ná þessu felur þingsályktunin í sér 10 eftirfarandi aðgerðir;
1) Grænn fjárfestingarsjóður
Komið verði á fót grænum fjárfestingarsjóði af hálfu hins opinbera sem leggur sjóðnum til 5 milljarða hlutafé. Sjóðnum ber að leita eftir samstarfi við einkafjárfesta og á að styðja við þróun loftslagslausna, græns hátækniiðnaðar og aukið vægi loftslagsvænnar atvinnuuppbyggingar á Íslandi. Það hefur verið skortur á fjárfestingu í fyrirtækjum og verkefnum sem skila nægilegum samdrætti í losun innan tímaramma aðgerðaáætlunar í loftslagsmálum. Markmið og árangursmælikvarðar verða að vera mjög skýrir. Landsamgöngur, umsvif skipa og orkuframleiðsla eru þau svið sem vega þyngst í meginmarkmiðum aðgerðaáætlunar í loftslagsmálum sem þarf að taka mið af í fjármögnunaráætlun sjóðsins, ásamt stefnu Vísinda- og tækniráðs og góðum stjórnarháttum í félögum sem hann fjárfestir í. Grænar fjárfestingar þurfa líka að vera arðbærar svo virkja megi almenna fjárfesta. Fjárhagslegar ívilnanir til grænna fjárfestinga til viðbótar við umhverfisgjöld og sanngjarnt gjald á losun gróðurhúsalofttegunda er skilvirk leið til að örva grænar fjárfestingar til að ná fram kolefnishlutleysi.
2) Metnaðarfyllri loftslagsmarkmið
Í þingsályktunartillögunni er kveðið á um að umhverfis- og auðlindaráðherra hafi forgöngu um að mótuð verði ný aðgerðaáætlun í loftslagsmálum sem geri ráð fyrir allavega 60% samdrætti í losun gróðurhúsalofttegunda fyrir árið 2030 miðað við árið 2005. Markmið um kolefnishlutleysi árið 2040 verði fest í lög, skerpt verði á sjálfstæði og aðhaldshlutverki loftslagsráðs og stjórnsýsla loftslagsmála ef ld. Í umsögnum við málið á Alþingi kom fram skýrt ákall um metnaðarfyllri loftslagsmarkmið. Ein af lausnum til þess er aukin og bætt nýting innlendra, endurnýjanlegra orkugjafa í stað jarðefnaeldsneytis. Uppbygging, þróun og styrking raforkuflutningskerfisins styður líka vel við áætlanir um orkuskipti, meðal annars vegna rafvæðingar hafna. Lögfesting markmiða Íslands í loftslagsmálum er áríðandi eins og Finnland og Noregur hafa gert.
3) Efling almenningssamgangna
Efling almenningssamgangna er einn stærsti liðurinn í því að ná markmiðum um kolefnishlutleysi. Styrkja þarf almenningssamgöngur um allt land því það eykur valkosti almennings og auðveldar ferðalög á milli landshluta með strætisvagni. Í efnahagsástandinu í kjölfar kórónuveirufaraldursins er kjörið að flýta framkvæmdum á Borgarlínu sem búa til störf og skila miklum loftslagsávinningi. Að auki þarf rausnarlegt viðbótarframlag til uppbyggingar stofnleiða fyrir hjólreiðar.
4) Hröðun orkuskipta
Það er brýnt að ráðast í markvissar aðgerðir til að hraða orkuskiptum á láði og legi. Styðja þarf enn frekar við uppbyggingu rafhleðslustöðva um allt land með það fyrir augum að nýskráningu bensín- og dísilbíla verði hætt árið 2025. Það er metnaðarfyllra en árið 2030 eins og núverandi ríkisstjórn VG, Framsóknarflokksins og Sjálfstæðisflokksins gerir. Stefna skal að því að tvöfalda framlög til Orkusjóðs.
5) Sterk sveitarfélög og fjárfesting í nærsamfélaginu
Viðspyrnan eftir kórónaveirufar aldurinn verður líka að eiga sér stað í nærsamfélaginu. Því er lagt til að ríkissjóður hafi milligöngu um hagstæðar lánveitingar til sveitarfélaga vegna loftslagsvænna fjárfestinga og aukaframlag til sóknaráætlana landshluta árið 2021.
6) Kolefnisbinding og bætt landnýting
Ráðist verði í kraftmikið átak í skógrækt, landgræðslu og endurheimt votlendis, birkiskóga og kjarrlendis. Stuðningur við landbótaverkefni frjálsra félagasamtaka verði stóraukinn og markviss vinna sett af stað við endurskoðun styrkjakerfis og skattumhverfis til að ýta undir ábyrga landnýtingu og gera bændum kleift að einbeita sér í auknum mæli að kolefnisbindingu, endurheimt votlendis og uppgræðslu.
7) Menntasókn
Stutt verði enn frekar við námstengd vinnumarkaðsúrræði fyrir atvinnuleitendur og námsframboð aukið með auknum framlögum til starfsmenntunar, framhaldsfræðslu, símenntunarstöðva, starfsendurhæfingar og vinnustaðanáms. Nám í umhverfis- og garðyrkjufræðum verði tryggt með starfsnámi á framhaldsskólastigi, aðgengi að tæknifræðinámi utan höfuðborgarsvæðisins aukið og stutt verði við uppbyggingu háskólaútibús á Austurlandi.
8) Uppbygging iðngarða
Nauðsynlegur hluti af grænni at vinnubyltingu er að skapa umhverfi sem nýtist til fjölbreyttrar atvinnu- og verðmætasköpunar og fjölga tækifærum fyrir góð tæknistörf. Það þarf til dæmis að stórauka rannsóknir og þróun hérlendis á sviði framleiðslu og nýtingar á endurnýjanlegu eldsneyti. Áætlanagerð á þessu sviði hefur verið fremur almenn. Nýting vistvæns eldsneytis á skipum er dæmi um nýsköpunarverkefni sem brýnt er að fjármagna og skattaívilnanir geta líka liðkað fyrir fjárfestingu í breytingum á vélbúnaði skipa eða nýsmíði hreinorkuskipa. Skipa þarf starfshóp um skipulega uppbyggingu iðngarða á Íslandi þar sem virði hreinnar orku er hámarkað, svo sem til uppbyggingar í matvælaiðnaði, lífrænni eldsneytisframleiðslu, líftækni og garðyrkju. Liðka þarf fyrir regluumhverfi fyrir slíkri starfsemi.
9) Stuðningur við listir og menningu
Styðja þarf enn frekar við skapandi greinar og listir, enda í samræmi við aukinn fjölbreytileika atvinnu- og verðmætasköpunar. Framlög til launasjóða listamanna verði stóraukin og komið verði enn frekar til móts við menningarstofnanir sem orðið hafa fyrir tekjutapi vegna samkomubanns. Endurgreiðslur á virðisaukaskatti til framleiðenda kvikmynda og sjónvarpsefnis verði hækkaðar og Ísland gert að ákjósanlegum stað til fullvinnslu kvikmynda.
10) Stórsókn í nýsköpun og þróun
Ráðist verði í heildstæða greiningu á því hvernig bæta megi regluverk og nýta skattalega hvata til að treysta samkeppnishæfni Íslands á sviði nýsköpunar, rannsókna og þróunar og tryggja hugverka- og hátækniiðnaði hagfelldari rekstrarskilyrði. Framlög til opinberra hluta nýsköpunar og rannsókna og þróunar, en þau framlög hafa lækkað mjög undanfarin ár. Framlög til Tækniþróunarsjóðs, Rannsóknasjóðs og Innviðasjóðs verði því aukin og úrræðið Stuðnings-Kría fullfjármagnað.
Með grænu atvinnubyltingunni er hægt að slá tvær flugur í einu höggi: Örva eftirspurn og atvinnu í einka– og opinbera geiranum. En um leið skapa grænna og sjálfbærara samfélag á Íslandi, stíga fastar til jarðar í loftslagsmálum en nú og setja metnaðarfyllri loftslagsmarkmið til næstu ára. Einkamarkaðurinn mun aldrei einn og sér leysa stóra vandamálið, sem hlýnun jarðar er. Það er líka samfélagslega nauðsynlegt að byggja græna atvinnuuppbyggingu með sanngjörnum umskiptum í loftslagsaðgerðum. Til þess þarf þétt samstarf og skýra pólitíska forystu til að tryggja að viðspyrnan eftir heimsfaraldurinn samræmist alþjóðlegum skuldbindingum okkar í loftslagsmálum.
Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 17. júní.