Lækkum vexti og verðbólgu

• með tiltekt í ríkisrekstri, stöðugleikareglu og hallalausum fjárlögum 2026

Fjölgum íbúðum strax

• með bráðaaðgerðum - náum stjórn á Airbnb, byggjum einingahús og breytum atvinnuhúsnæði í íbúðir

Tryggjum örugga afkomu um ævina alla

• með því að binda lífeyri við launaþróun og lögfesta frumvarp Samfylkingarinnar um nýtt fæðingarorlofskerfi

Óstjórn í efnahagsmálum hefur leitt til þess að heimili landsins borguðu 40 milljörðum meira í húsnæðisvexti í fyrra en þau gerðu árið 2021. Þessir háu vextir eru ekkert annað en ofurskattur á ungt fólk og alla sem skulda.

Samfylkingin vill kveða niður vexti og verðbólgu. Lykillinn að því er að við náum aftur styrkri stjórn á fjármálum ríkisins, komum húsnæðismarkaðnum í fastari skorður og leggjum grunn að hagvexti sem er ekki knúinn áfram af fólksfjölgun heldur aukinni framleiðni (sjá útspilið Krafa um árangur í atvinnu- og samgöngumálum).

Því minna sem ríkisstjórnin og ríkisfjármálin gera til að vinna gegn verðbólgu, því meira gerir Seðlabankinn og því hærri verða vextirnir.

Lögfestum stöðugleikareglu

• Breytum lögum um opinber fjármál og tökum upp stöðugleikareglu um jafnvægi tekna og rekstrarútgjalda með tilliti til hagsveiflunnar, í samræmi við tillögur fjármálaráðs ESB
• Eyðum ekki „verðbólgufroðunni“ heldur öflum tekna og/eða hagræðum til að mæta auknum útgjöldum
• Þannig tryggjum við að lög um opinber fjármál þjóni tilgangi sínum og aukum trúverðugleika hagstjórnar

Tökum til í ríkisrekstrinum

• Setjum reglur um innri endurskoðun hjá ríkisstofnunum
• Felum erlendum sérfræðingum að vinna hvítbók um hagræðingu og skilvirkni í ríkisrekstri
• Förum betur með fé í opinberum framkvæmdum og skerpum á ábyrgðarskiptingu og gæðakröfum með nýjum heildarlögum um opinberar fjárfestingar
• Drögum úr skriffinnsku og pappírsvinnu, meðal annars í heilbrigðiskerfinu (sjá útspilið Örugg skref í heilbrigðis- og öldrunarmálum), og eflum stafræna innviði hins opinbera til að draga úr rekstrarkostnaði til langs tíma

Jafnræði og skynsemi í skattheimtu

• Lokum ehf gatinu með aðferðum sem tíðkast á hinum Norðurlöndunum til að koma í veg fyrir að launatekjur séu ranglega taldar fram sem fjármagnstekjur
• Hækkum fjármagnstekjuskatt úr 22% í 25% en uppfærum frítekjumark vaxtatekna með hliðsjón af verðbólguþróun svo skattbyrði millitekjuhópa haldist óbreytt
• Tökum upp réttlát og skynsamleg auðlindagjöld af nýtingu náttúruauðlinda í sjávarútvegi, fiskeldi, orkuvinnslu og ferðaþjónustu (sjá útspilið Krafa um árangur í atvinnu- og samgöngumálum)

Á sama tíma hefur orðið samþjöppun á markaði þar sem sífellt fleiri íbúðir rata í hendur fjárfesta og fyrirtækja en ekki einstaklinga og fjölskyldna í leit að heimili. Þúsund íbúða standa auðar eða eru leigðar út til ferðamanna gegnum Airbnb, jafnvel allan ársins hring.

Heimilin í landinu líða fyrir háa vexti, leiguverðshækkanir og óstjórn í efnahagsmálum. Sífellt fleiri eiga í erfiðleikum með að koma þaki yfir höfuðið og tækifæri til þess að eignast húsnæði ráðast í auknum mæli af því hverra manna þú ert og hve mikinn stuðning foreldrar geta veitt. Það er óásættanleg staða.

Samfylkingin vill ráðast í bráðaaðgerðir til að halda aftur af hækkun fasteigna- og leiguverðs. Til lengri tíma vill Samfylkingin grípa til kerfisbreytinga sem stuðla að betra jafnvægi milli framboðs og eftirspurnar á húsnæðismarkaði.

Samfylkingin vill ráðast í bráðaaðgerðir til að tryggja að stærri hluti íbúðarhúsnæðis nýtist sem heimili fólks frekar en fjárfestingarvara hinna efnameiri. Samhliða þarf að liðka fyrir uppbyggingu færanlegra einingarhúsa og breytingu vannýtts atvinnuhúsnæðis í vandaðar íbúðir.

Með eftirfarandi aðgerðum fjölgum við íbúðum á markaði um allt að 2 þúsund næstu tvö árin umfram það sem núverandi spár gera ráð fyrir. Þannig tryggjum við að fjölgun nýrra íbúða samsvari áætlaðri íbúðaþörf að mati Húsnæðis- og mannvirkjastofnunar og temprum fasteigna- og leiguverð.

Tryggjum að fleiri íbúðir nýtist sem heimili fólks

• Tökum stjórn á Airbnb
• Herðum eftirlit og takmörkum heimagistingu við eigin lögheimili eða sumarbústað
• Fólki verður áfram heimilt að leigja út heimili sitt eða sumarbústað í allt að 90 daga á ári
• Leyfum gististarfsemi í atvinnuskyni aðeins í samþykktu atvinnuhúsnæði, en ekki í íbúðarhúsnæði, óháð því hvenær rekstarleyfi var gefið út
• Heimilum sveitarfélögum að leggja svokallaðan tómthússkatt á tómar íbúðir (e. vacant home tax), þ.e. fasteignaskattsálag með skýrum undanþágum til að bregðast við bráðavanda á húsnæðismarkaði

Liðkum fyrir uppbyggingu færanlegs húsnæðis

• Heimilum uppbyggingu á færanlegu einingarhúsnæði til skammtímanota án deiliskipulagsbreytinga, t.d. á þróunarreitum
• Gerum kröfu um að byggt sé vandað húsnæði til leigu sem stendur á viðkomandi svæði í 10 til 15 ár en er svo flutt og fundin endanleg staðsetning
• Mörkum skýrari umgjörð um tímabundna búsetu verkafólks og liðkum fyrir uppbyggingu starfsmannabústaða á athafnasvæðum undir stífu eftirliti og samkvæmt ströngustu gæðakröfum

Sköpum hvata til að breyta vannýttu atvinnuhúsnæði í íbúðir

• Breytum byggingarreglugerð og skipulags- og mannvirkjalöggjöf til að flýta fyrir umbreytingu skrifstofuhúsnæðis í vandaðar íbúðir án þess að gefa afslátt af brunavörnum og öryggiskröfum
• Sköpum hvata til slíkra framkvæmda gegnum stofnframlaga og hlutdeildarlánakerfin

Til viðbótar við bráðaaðgerðir í húsnæðismálum þarf að ráðast í kerfisbreytingar til að skapa jafnvægi á markaðnum til langs tíma. Þar verður ríkisstjórn að leika lykilhlutverk og taka ábyrgð á þróun húsnæðismarkaðarins í heild.

Ein af hindrunum í vegi íbúðauppbyggingar er sú að núverandi tekjustofnar sveitarfélaga standa ekki undir þeim innviðakostnaði sem fylgir nýjum hverfum. Um leið halda byggingaraðilar að sér höndum vegna hárra vaxta og mikils fjármögnunarkostnaðar.

Samfylkingin vill stilla saman hagsmuni ríkis, sveitarfélaga og einkaaðila svo setja megi aukinn kraft í íbúðabyggingu um allt land. Það gerum við með nýrri nálgun í skipulagsmálum, framboðshvetjandi stuðningi, markvissari nýtingu ríkislóða til íbúðauppbyggingar og með fjölgun leiguíbúða á viðráðanlegu verði.

Ný nálgun í skipulagsmálum

• Gerum uppbyggingu nýrra íbúðahverfa fjárhagslega sjálfbæra fyrir sveitarfélög
• Semjum við sveitarfélög um skipulagningu og uppbyggingu nýrra hverfa og horfum til reynslu Finna af svokölluðum MAL samningum um landnotkun, samgöngur og byggðaþróun
• Styðjum við innviðauppbyggingu vegna grunnþjónustu, svo sem með hagstæðum innviðalánum eða eftirgjöf á virðisaukaskatti við byggingu skóla og leikskóla, gegn því að sveitarfélög ýti undir félagslega blöndun og fjölbreytni við lóðarúthlutun og tryggi skilvirkt verklag og viðunandi málshraða í stjórnsýslu byggingar- og skipulagsmála
• Einföldum skipulagsferlið:
• Færum skipulagslöggjöfina til nútímans með einfaldari ferlum, styttri tímafrestum, skýrari undanþáguheimildum og breytingum sem ýta undir að skipulagsáætlanir séu sniðnar að raunverulegum byggingaráformum
• Setjum heildstæð lög um lóðarleigusamninga í þágu jafnræðis og fyrirsjáanleika við lóðarúthlutun
• Skerpum á tímabindingu uppbyggingarheimilda til að koma í veg fyrir lóðabrask og frestun framkvæmda
• Komum á reglulegum samráðsfundum ríkis, sveitarfélaga og verktaka um stöðu íbúðauppbyggingar og vinnum að samræmdari túlkun regluverks í skipulags- og mannvirkjamálum

Framboðshvetjandi stuðningur í þágu íbúðakaupenda

• Tryggjum fyrirsjáanleika í lánveitingum Húsnæðis- og mannvirkjastofnunar (HMS) vegna byggingar og kaupa á íbúðum
• Greiðum hlutdeildarlán út til byggingaraðila meðan íbúð er á framkvæmdastigi
• Þannig drögum við úr fjármögnunarkostnaði og sköpum aukinn hvata til framkvæmda
• Lánið er veitt með skilyrðum um hæfilegan framkvæmdatíma og gengur áfram til fyrsta kaupanda með milligöngu HMS þegar kaupsamningur er gerður
• Semjum um stórtæka uppbyggingu hlutdeildarlánaíbúða við byggingaraðila sem uppfylla skilyrði um traustan fjárhag, þekkingu og reynslu

Ívilnun til uppbyggingar leiguíbúða og fjölbreytt búsetuform

• Veitum húsnæðisfélögum án hagnaðarsjónarmiða 60% endurgreiðslu á virðisaukaskatti við byggingu íbúða
• Nýtum ríkislóðir til íbúðauppbyggingar og tryggjum að stór hluti íbúðanna verði á vegum óhagnaðardrifinna félaga
• Styðjum við uppbyggingu félagslegs eignaríbúðakerfis eins og verkalýðshreyfingin hefur kallað eftir og liðkum fyrir aðkomu lífeyrissjóða að slíkum verkefnum
• Leggjum niður sérstakan húsnæðisstuðning sveitarfélaga og komum upp einu samræmdu kerfi á vegum ríkisins með viðmiði um að húsnæðiskostnaður sé ekki umfram 40% af ráðstöfunartekjum

Örugg afkoma eldra fólks

• Stöðvum alfarið kjaragliðnun milli launa og lífeyris frá Tryggingastofnun ríkisins (TR)
• Bindum greiðslur almannatrygginga til eldra fólks og öryrkja við launavísitölu
• Hækkum frítekjumark ellilífeyris úr 25 í 60 þús. kr. á mánuði til þess að eldra fólk njóti meiri ávinnings af því að hafa greitt í lífeyrissjóði
• Komum á frítekjumarki vaxtatekna þannig vaxtatekjur upp að 300 þús. kr. á ári skerði ekki greiðslur almannatrygginga og færri fái harkalegan bakreikning frá TR

Öryggi fyrir barnafólk

• Lögfestum rétt barna til leikskólavistar frá tilteknum aldri eins og gert hefur verið í öllum ríkjum Norðurlanda að Íslandi undanskildu
• Setjum af stað vinnu við endurskoðun á lögum um tekjustofna sveitarfélaga þannig að gert sé ráð fyrir rekstri leikskóla sem lögbundins og fjármagnaðs verkefnis sveitarfélaga
• Tryggjum örugga afkomu í fæðingarorlofi:
• Hækkum lágmark fæðingarorlofsgreiðslna og höldum 450 þús. kr. af viðmiðunartekjum óskertum
• Hækkum fæðingarstyrki til námsmanna og fólks utan vinnumarkaðar
• Lögfestum rétt til launaðs meðgönguorlofs í allt að fjórar vikur fyrir áætlaðan fæðingardag
• Komum þróun barnabóta í fastari skorður
• Hækkum barnabætur árlega til jafns við hækkun þrepamarka í tekjuskattskerfinu og uppfærum skerðingarmörk þannig að fjöldi heimila sem fá stuðning haldist stöðugur

Ljúkum endurskoðun örorkulífeyriskerfisins

• Tryggjum farsæla framkvæmd nýrra laga þannig að fólk með skerta starfsgetu búi við afkomuöryggi og reisn
• Leggjum áherslu á valdeflingu í stað refsistefnu
• Vinnum markvisst að því að draga úr nýgengi örorku með fyrirbyggjandi aðgerðum og eflingu frumendurhæfingar
• 6 af hverjum 10 örorku- og endurhæfingarlífeyrisþegum eru konur og fjórðungur kvenna á aldrinum 63 til 66 ára er á örorkulífeyri. Þetta kallar á sértækar aðgerðir

Fjárhagslegt sjálfstæði fatlaðs fólks

• Komum upp aðgengis- og aðlögunarsjóði hjá Húsnæðis- og mannvirkjastofnun að norskri fyrirmynd og tryggjum fólki styrki til breytinga á húsnæði vegna fötlunar
• Styðjum fyrirtæki til breytinga á atvinnuhúsnæði til að auka aðgengi og ýta undir atvinnuþátttöku fatlaðs fólks þegar nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi
• Fjármögnum til fulls þann fjölda NPA-samninga sem gefin hafa verið fyrirheit um

Samfylkingin leggur áherslu á að kraftmikil verðmætasköpun og sterk velferðarþjónusta fari saman. Þetta hefur verið rauður þráður í málefnavinnu Samfylkingar og þeim þremur útspilum sem við höfum kynnt. Framkvæmdaplan í húsnæðis- og kjaramálum felur í sér aðgerðir sem munu stuðla að jafnvægi á húsnæðismarkaði með auknu framboði og draga þannig úr verðþrýstingi til lengri tíma. Þá mun lögfesting stöðugleikareglu og stefnumið um aukinn aga í ríkisfjármálum styrkja trúverðugleika hagstjórnarinnar og styðja við markmið um efnahagslegan stöðugleika

Framkvæmdaplanið er fullfjármagnað með tekjum sem fást með því að skrúfa fyrir skaðlegar skattaglufur og taka upp fjármagnstekjuskattskerfi í anda hinna Norðurlandanna og með svigrúmi sem verður til með skilvirkari ráðstöfun opinberra fjármuna (samtals 0,5% af vergri landsframleiðslu). Aukin rekstrarútgjöld í útspilinu eru einkum vegna styrkingar velferðarkerfisins (sjá kaflann „Örugg afkoma um ævina alla“). Þau eru áætluð um 0,5% af vergri landsframleiðslu þegar aðgerðirnar eru að fullu komnar til framkvæmda en þær verða tímasettar með tilliti til hagsveiflunnar í samræmi við áherslu Samfylkingar á verðstöðugleika og lága vexti.

Samanlagt eru útspilin þrjú sem Samfylkingin hefur kynnt á síðustu misserum (í heilbrigðis- og öldrunarmálum, atvinnu- og samgöngumálum og nú húsnæðis- og kjaramálum) hlutlaus með tilliti til ríkisfjármála. Þau fela í sér aukin rekstrarútgjöld upp á u.þ.b. 1,75% af vergri landsframleiðslu en á móti koma tekjur af aukinni verðmætasköpun, almennum auðlindagjöldum, hækkun fjármagnstekjuskatts og aðgerðum til að skrúfa fyrir skattaglufur.