Samfylkingin lítur á Ísland sem eina heild þar sem sterkt höfuðborgarsvæði nýtur góðs af blómstrandi byggðum og bæjum um land allt og öfugt. Við viljum byggja höfuðborgarsvæði sem keppir við aðrar borgir í okkar heimshluta og er brimbrjótur Íslands í alþjóðlegri samkeppni um fólk og fyrirtæki. Á sama tíma viljum við nýta til fulls sérstöðu og sóknarfæri landsbyggðanna sem felast ekki síst í nánd við einstaka íslenska náttúru og gjöfular auðlindir. Þessi markmið eru ekki andstæð heldur styðja hvort annað. 

Óábyrg stjórnmálaöfl ala á sundrungu milli borgar og byggða. Það gerir Samfylkingin ekki. Við vinnum að sameiginlegum hagsmunum og auknum samhljómi meðal landsmanna á grundvelli jafnvægis og gagnkvæmrar virðingar. Samfylkingin vill draga úr ójöfnuði og aðstöðumun í íslensku samfélagi. Það kallar á að við vinnum betur að því að tryggja jöfn tækifæri og möguleika allra landsmanna óháð búsetu, svo sem til atvinnu, menntunar, menningar og hvers kyns þjónustu. 

Samfylkingin vill að markmið atvinnu- og byggðaþróunar verði skilgreind eftir styrkleikum landshluta og vinnusóknarsvæða og að út frá þeim verði mótuð framsækin atvinnustefna fyrir Ísland allt sem taki einnig til uppbyggingar menntastofnana. Þannig má vinna markvisst að farsælli byggðaþróun í landinu. Sveitarfélögin eru best til þess fallin að leiða vinnu af þessu tagi sjálf í nánu samstarfi innan landshlutasamtaka sveitarfélaga. Samfylkingin vill stuðla að frekari sameiningu sveitarfélaga og eflingu sveitarstjórnarstigsins. 

Samgöngur skipta sköpum fyrir atvinnu- og byggðaþróun í landinu. Greiðar samgöngur um land allt eru lykilatriði við að tryggja öllum jöfn tækifæri óháð búsetu. Samfylkingin vill ráðast í stórátak í samgöngumálum til að styrkja Ísland sem heild með því að tengja landshlutana betur saman og stytta vegalengdir innan afmarkaðra vinnusóknarsvæða. Innan þéttbýlismarka þarf að gæta sérstaklega að samspili byggðar og samgangna, til dæmis vegna áhrifa umferðar á umhverfi og lífsgæði en ekki síður af því að skipulag byggðar ræður miklu um umferð og ferðavenjur. 

Samfylkingin leggur áherslu á að fjölga valkostum og auka fjölbreytni í samgöngum, svo sem með því að efla almenningssamgöngur, flýta Borgarlínu, efla landsbyggðarstrætó og bæta alla aðstöðu og innviði fyrir gangandi og hjólandi í þéttbýli. Allt fellur þetta saman við markmið okkar um lýðheilsu og í loftslagsmálum. Þegar kemur að þjóðvegakerfinu viljum við gefa í til að vinna á uppsafnaðri viðhaldsþörf undanfarinna ára og auka nýframkvæmdir með hliðsjón af atvinnustefnu fyrir Ísland og áherslu á styttingu vegalengda og umferðaröryggi. Þá viljum við ráðast í markvissar aðgerðir til að hraða orkuskiptum í samgöngum á sjó, landi og í flugi. Vinna þarf að fjölgun alþjóðlegra fluggátta til landsins, tryggja að gæði varaflugvalla séu viðunandi og að viðhald og uppbygging á innviðum innanlandsflugs taki mið af uppbyggingu ferðaþjónustu. 

Fjarskipti ráða miklu um lífsgæði, atvinnutækifæri og byggðaþróun. Samfylkingin vill efla innviði fjarskipta hvarvetna á landinu og tryggja að við njótum öll aðgangs að áreiðanlegu ljósleiðaraneti. Með því að nýta þau tækifæri sem felast í fjölgun starfa án staðsetningar geta stjórnvöld bætt lífskjör og um leið eflt byggðir um land allt. 

Loks er brýnt að tryggja öryggi allra landsmanna í heimabyggð. Fjármagn sem rennur til Ofanflóðasjóðs á að nýta til hraðari uppbyggingar ofanflóðavarna og þá verður farsímasamband að vera tryggt á þjóðvegum landsins. 

Byggðaþróun og samgöngur

Velferðarsamfélag jafnaðarmanna byggist á almennum réttindum og skyldum sem gilda jafnt fyrir alla. Andstæða þess er samfélag ójöfnuðar og ölmusu þar sem lífsafkoma almennings er háð geðþótta hinna fáu og fjársterku. Við viljum að velferðarþjónustan komi okkur öllum til góða og sé til staðar á öllum stigum lífsins. 

Við erum stolt af þeim stórtæku samfélagsbreytingum og sigrum sem forverar okkar hafa unnið, hér á landi og víðar. Það er engin tilviljun að farsælustu og mannvænustu samfélög heims er að finna í þeim löndum þar sem tekist hefur að byggja upp velferðarþjónustu í anda jafnaðarstefnu. En það er ekki nóg að byggja upp slíkt kerfi – við verðum stöðugt að halda vöku okkar, standa vörð um þann árangur sem náðst hefur og ráðast í nauðsynlegar umbætur þar sem þörf er á. 

Samfylkingin ber ábyrgð á framgangi jafnaðarstefnunnar á Íslandi. Það er því á okkar ábyrgð að vinna sífellt að endurskoðun velferðarþjónustunnar til að hún þróist í rétta átt og virki sem skyldi. Ljóst er að margt má betur fara í íslensku velferðarkerfi og því viljum við breyta. Kerfið byggir í of ríkum mæli á skerðingum og tekjutengingum og er hvorki nógu almennt né nógu sterkt. Alltof margir falla á milli kerfa, festast í fátæktargildru eða lifa í einsemd og einangrun. Alltof margir þurfa að óttast um lífsafkomu sína, neita sér um nauðsynlega læknisþjónustu eða alast upp í fátækt. 

Samfylkingin vill snúa vörn í sókn. Enginn á að þurfa að reiða sig á ölmusu í einu ríkasta samfélagi heims. Almenningur á Íslandi á skilið sterka almenna velferðarþjónustu að norrænni fyrirmynd, víðtækar félagslegar tryggingar sem tryggja lífsafkomu okkar gegn áföllum og fátækt, jafnt aðgengi að fullkomnustu heilbrigðisþjónustu sem völ er á, myndarlegan stuðning við börn og foreldra, aðstoð þegar aðstoðar er þörf, húsnæðisöryggi, mannréttindi og síðast en ekki síst virðingu. 

Hornsteinn velferðarsamfélags jafnaðarmanna er virðing okkar allra fyrir hverjum og einum. Þess vegna leggur Samfylkingin ríka áherslu á að notendasamráð sé viðhaft við alla stefnumótun og ákvarðanatöku um velferðarmál og þannig tryggt að stefna stjórnvalda sé í takti við veruleika og aðstæður þeirra hópa sem við á. Við lítum svo á að sérhver manneskja hafi eitthvað til samfélagsins að leggja og viljum nýta styrkleika hvers og eins sem best með því að stuðla að virkri þátttöku sem allra flestra og rjúfa einangrun þeirra sem upplifa sig afskipta eða útundan. 

Sterk velferðarþjónusta

1. Ríkisstjórnin segist hafa stóraukið útgjöld til að mæta að Covid. Hið rétta er að heildarútgjöld ríkisins milli fyrri árshelminga ´19 og ’20 jukust um 47 milljarða kr. Það er 1,5% af landsframleiðslu eða 5% af fjárlögum. Finnst fólki það nóg til að mæta dýpstu kreppu lýðveldissögunnar og 20.000 manna atvinnuleysi?

2. Ríkisstjórnin segist hafa stóraukið fjárfestingar vegna Covid. Hið rétta er að þegar þjóðhagsreikningar eru skoðaðir þá „minnkaði“ opinber fjárfesting eftir að veiran skall á. Hagfræðideild Landsbankans skrifaði í vikunni: „Fjárfesting ríkissjóðs minnkaði um 17,1% milli fyrri árshelminga 2019 og 2020“ og „Sé litið á heildarmyndina er samt nokkuð ljóst að áform síðustu missera um stóraukna opinbera fjárfestingu hafa ekki náðst enn sem komið er, hvort sem litið er á opinberar tölur um þjóðhagsreikninga eða tölur um fjármál hins opinbera“.

3. Ríkisstjórnin segist hafa sett nýsköpun í forgang. Hið rétta er að nýsköpun hefur fengið undir 10% af aðgerðum ríkisstjórnarinnar (þar með talið þeim aðgerðum sem voru tilkynntar í gær). Og nú er fókusinn hjá ríkisstjórninni að leggja niður Nýsköpunarmiðstöð Íslands sem mun spara 300 milljónir kr. á kostnað nýsköpunar. Breytingar á umhverfi nýsköpunar verða að vera til að bæta núverandi ástand, ekki til að spara.

4. Aðrar aðgerðir hafa verið misheppnaðar.

a. Íslenska ríkisstjórnin er örugglega eina ríkisstjórnin í heiminum sem kaus að niðurgreiða uppsagnir í stað þess að búa til störf og verja þau.

b. Brúarlánin sem áttu að vera 80 milljarðar en voru orðin rúmlega einn milljarður í byrjun september og nánast eini lántakandinn enn sem komið er Icelandair.

c. Frestun skattgreiðslna varð einn fimmti af því sem til stóð.

d. Lokunarstyrkirnir voru í lok sumars einungis um 8% af því sem til stóð og afgreidd stuðningslán um 11%.

e. Ferðagjöfin varð alltof lítil og endaði stundum hjá fyrirtækjum sem þurftu ekki sérstakan stuðning vegna Covid.

f. Markaðsátakið fór fyrir lítið þegar landinu var lokað.

g. Teknar voru fyrirhugaðar 400 milljónir kr. af stuðningi til fjölmiðla sem áttu að renna til þeirra óháð Covid. Það sem þó var sett til fjölmiðla vegna Covid rann mest til Morgunblaðsins sem virðist ekki skorta styrktaraðila.

h. Þær fjárhæðir sem ríkisstjórnin hefur sett í „félagslegar“ aðgerðir vegna Covid eru lægri en sem nemur fyrirhugaðri lækkun veiðileyfagjaldsins á kjörtímabilinu.

i. Nýjasta tillaga ríkisstjórnarinnar frá því í gær um að hvetja til þátttöku almennings með kaupum á hlutabréfum sýnir kannski vel hvar fókusinn liggur hjá ríkisstjórninni.

5. Sumt gekk þó ágætlega. Hlutabótaleiðin, sem var leið sem síðasta stjórn Samfylkingarinnar bjó til, virkaði ágætlega og varð að raunverulegu björgunarneti fyrir fólk og fyrirtæki eftir þverpólitíska samvinnu í velferðarnefnd Alþingis. „Allir vinna“-átakið, kreppuúrræði sem er líka fengið að láni frá Jóhönnustjórninni, hefur skilað sér í auknum efnahagsumsvifum og bætt kaupmátt þeirra sem hafa getað nýtt sér það. Listamannalaunum var fjölgað að tillögu okkar í Samfylkingunni en þó alltof lítið og enn eru skemmtikraftar og listafólk skildir eftir á köldum klaka.

6. Eftir stendur að 20.000 Íslendingar eru atvinnulausir og þeim fer fjölgandi. Nánast hvergi er að sjá þau störf sem ríkisstjórnin ætti að vera að skapa. En ríkisstjórnin hélt auðvitað fullt af blaðamannafundum. Kannski var það atvinnuskapandi.

Á morgun kynnir ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur fjárlagafrumvarp og fjármálaáætlun til næstu ára. Ég vona innilega að nú verði skipt um kúrs og ráðist í kraftmeiri aðgerðir fyrir fólk og fyrirtæki en ekki enn eitt skot sem lendir langt utan vallar og gagnast fáum. Við í Samfylkingunni munum halda áfram að standa vaktina, leggja til lausnir og benda á það sem betur má fara.

Mér finnst stundum eins og stjórnvöld geri eins lítið og þau komast upp með. Og þegar þau gera eitthvað þá missir það oft marks. Það er svo hættulegt í svona djúpri kreppu. Förum yfir nokkrar staðreyndir:

Næsta lofts­lags­ráð­stefna Sam­ein­uðu þjóð­anna verður haldin í Glas­gow í nóv­em­ber. Ráð­stefnan er gríð­ar­lega mik­il­væg enda er fund­inum ætlað að marka stefn­una næstu tíu árin til að mark­miðum Par­ís­ar­sam­komu­lags­ins verði mætt. 

Þess vegna ríður á að Ísland mæti til fund­ar­ins með metn­að­ar­fulla stefnu í lofts­lags­málum og skýra, full­fjár­magn­aða aðgerða­á­ætl­un. Ísland er í sér­flokki þegar kemur að nýt­ingu end­ur­nýj­an­legrar orku og hefur mörg spenn­andi tæki­færi til að stíga stór skref á næsta ára­tug. En þá þarf að byrja strax því nauð­syn­legt er að taka sem fyrst mark­viss skref í átt að metn­að­ar­fullri stefnu Íslands sem kynnt verði á fund­inum í Glas­gow.

Það verður ekki í höndum á núver­andi rík­is­stjórn­ar, heldur þeirrar næstu, að taka þátt í lofts­lags­ráð­stefn­unni í nóv­em­ber. Þess vegna er ekki nóg að núver­andi rík­is­stjórn­ar­flokkar fjalli um og ákveði stefn­una sem borin verður fram, heldur þarf sam­ráð að hefj­ast sem fyrst til þess að sem víð­tæk­ust sátt verði um afstöðu Íslands. Það er því nauð­syn­legt að fram fari breitt póli­tískt sam­ráð um áherslur Íslands og að sem breið­ust sam­staða verði um mark­mið okk­ar. 

Sjón­ar­mið um meiri metnað en hjá rík­is­stjórn­inni séu með í för

Inn á borð rík­is­stjórn­ar­innar verða til að mynda að koma sjón­ar­mið um metn­að­ar­fyllri aðgerðir til að sporna við lofts­lagsvá en nú hafa verið kynnt­ar. Núver­andi metn­aður Íslands er nefni­lega hvorki sér­stak­lega aðdá­un­ar­verður né eft­ir­tekt­ar­verð­ur. Við leiðum ekki eða erum í for­ystu, heldur fylgjum lægsta sam­nefn­ara í Evr­ópu en fram­kvæmda­stjórn stefnir að því að draga úr útblæstri um 55% árið 2030 miðað við 1990. 

Aðrar nágranna­þjóðir Íslands hafa sett sér hærri mark­mið en við um sam­drátt í losun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda og hafa til að mynda sænsk stjórn­völd sett stefn­una á 63% sam­drátt árið 2030 miðað við árið 1990 og yfir­lýst mark­mið danskra stjórn­valda er að draga úr gróð­ur­húsa­loft­teg­undum um 70% yfir sama tíma­bil. 

Með nýkjörnum Banda­ríkja­for­seta er að fær­ast enn meiri þungi í alþjóða­sam­vinnu í loft­lags­mál­unum en Biden hefur lagt áherslu á að Banda­ríkin ætli að taka fullan þátt og axla ábyrgð á sam­hæfðum aðgerðum á alþjóða­vett­vangi í lofts­lags­mál­um. Breski for­sæt­is­ráð­herr­ann hefur gert ráð­stefn­una í Glas­gow að meg­in­efni í sínu alþjóða­starfi, eitt­hvað sem syst­ur­flokkur hans hér á Íslandi mætti líta til og taka til sín. 

Allir stjórn­mála­flokkar komi að mál­flutn­ingi Íslands á COP-26 

Lofts­lagsógnin er svo mik­il­vægur mála­flokkur fyrir íslenskt sam­fé­lag í nútíð og fram­tíð að þingið og þing­flokk­arnir þurfa að hafa aðkomu að hon­um. Þess vegna hef ég lagt fram þings­á­lykt­un­ar­til­lögu um að for­seti þings komi á fót nefnd þing­manna allra flokka á Alþingi sem fjalli um og eigi aðkomu að mark­miðum og stefnu Íslands og mál­flutn­ingi á vett­vangi lofts­lags­samn­ings­ins. 

Nefndin skil­greini meg­in­for­sendur stefn­unnar og setji fram til­lögur um mark­mið Íslands næstu tíu árin og leiðir til að ná þeim. Ég legg til að þing­manna­nefndin komi saman eigi síðar en 1. maí 2021 og skili til­lögum til for­sætis­nefndar svo fljótt sem verða má og eigi síðar en 24. sept­em­ber 2021, á síð­asta degi kjör­tíma­bil­ins. Til­lög­urnar verði að því loknu lagðar fyrir Alþingi í formi þings­á­lykt­unar og for­sæt­is­ráð­herra falið að hafa þær til hlið­sjónar við mótun áherslna Íslands á lofts­lags­ráð­stefn­unn­i. 

Með þess­ari til­lögu er stefnt að því að tryggt verði að allir stjórn­mála­flokkar hafi tök á að und­ir­búa sig fyrir aðkomu að þess­ari mik­il­vægu lofts­lags­ráð­stefnu og standi að metn­að­ar­fullum mál­flutn­ingi Íslands til að sem breið­ust sátt og sem fjöl­breytt­ust sjón­ar­mið verði hluti af stefnu Íslands. Það hlýtur að vera metn­aður okkar allra.

Greinin birtist í Kjarnanum 3. febrúar.

Samráð og samvinna besta sóknin gegn loftslagsvánni

Það má með sanni segja að valdatíð Trumps hafi einkennst af ofstopa, valdníðslu og ósannindum, kynþáttahyggju og kvenfyrirlitningu. Trump dró Bandaríkin út úr alþjóðastofnunum, lokaði á för fólks til Bandaríkjanna frá ríkjum þar sem íslamstrú er almennt útbreidd, hélt úti grimmilegri innflytjendastefnu á landamærum Mexíkó og Bandaríkjanna, hafnaði niðurstöðum lýðræðislegra kosninga og hvatti stuðningsmenn sína nokkrum sinnum til ofbeldis, byggðu á kynþáttafordómum og hatursglæpum.

Með orðum sínum og framferði gaf Trump hægri-öfgahópum, þjóðernisöfgasinnum og nýnasistum lögmæti, sem endaði með því að undir hvatningu forsetans réðust stuðningsmenn hans inn í þinghúsið þar sem fimm létust. Til viðbótar við allt þetta, hefur aðgerða og ráðaleysi Trump-stjórnarinnar við kórónaveirunni kallað yfir þjóðina mun meiri hörmungar en aðrar vestrænar þjóðir.

Strax á fyrstu dögum valdatíðar Bidens var munurinn skýr og nýi forsetinn felldi úr gildi fjöldann allan af tilskipunum Trumps. Á fyrsta degi í embætti óskaði Biden meðal annars eftir því að Bandaríkin yrðu aftur aðili að Parísarsamkomulaginu, dró til baka úrsögn Bandaríkjanna úr Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni og skipaði fyrir um ótal aðgerðir til að bregðast við COVID-19, ásamt reglugerðum um mannréttindi og minnihlutahópa í bandarísku samfélagi.

Nú er því lag að skerpa á sambandi okkar Íslendinga við ný, bandarísk stjórnvöld sem eru með allt aðra sýn en þau fyrri. Að við ákveðum hvað við, sem fullvalda sjálfstætt ríki, viljum leggja áherslu á við ríkisstjórn Bidens og í samskiptum okkar við Bandaríkin.

Samband Íslands og Bandaríkjanna er sérstakt og hefur verið náið í 80 ár en það hefur líka verið umdeilt. Undanfarin 4 ár hafa ekki verið undanskilin og þar hefur fjöldi funda utanríkisráðherra landanna tveggja verið hluti af því umdeilda sambandi. Góð samskipti við Bandaríkin skipta Ísland miklu máli, en þar skiptir öllu á hvaða grunni og forsendum samskiptin eru reist, hvort þau fari fram á grunni sameiginlegra gilda og gagnkvæmri virðingu. Áhugi Trump-stjórnarinnar á Norðurslóðum var drifinn áfram af karllægum yfirgangi og gamaldags valdabrölti, frekar en einlægum áhuga á því að tryggja góð og friðsamleg samskipti við aðrar þjóðir á Norðurslóðum á tímum mikilla loftslagsbreytinga sem verður hvað mest vart við á Norðurskautinu. Dæmi um þetta var bókun Bandaríkjanna í Norðurskautsráðinu gegn samhentum aðgerðum til að sporna við loftslagsbreytingum. Nú þurfum við Íslendingar að eiga frumkvæði og koma fram með skýra sýn um Norðurslóðasamstarf sem byggist á aðgerðum gegn loftslagsbreytingum og afleiðingum þeirra á umhverfi og náttúru.

Öryggissamstarf og viðskiptasamráð hugsað upp á nýtt

Í öryggis- og varnarmálum milli Íslands og Bandaríkjanna er nauðsynlegt að við leggjum aukna áherslu á nýja, aðkallandi þætti er varða öryggissamstarf á sviði netógna og loftslagsbreytinga, í stað gamaldags nálgunar í varnarmálum. Biden virðist líka hafa vilja til að skera niður fjárframlög til varnarmála og nálgast þau á annan hátt en forveri hans. Það er fagnaðarefni fyrir okkur Íslendinga. Viðskiptasamband okkar við Bandaríkin er líka mjög mikilvægt og við verðum að halda áfram á lofti við nýja ríkisstjórn vestra hugmyndum um viðskiptasamráð milli Íslands og Bandaríkjanna og þróa markmið okkar í því samráði. Tíðræddar hugmyndir utanríkisráðherra um fríverslunarsamning við Bandaríkin, þarf þó að móta og ræða betur á þinglegum vettvangi og setja í samhengi við aðra fríverslunarsamninga. Talið er líklegt að Joe Biden muni á næstu vikum móta viðskiptastefnu Bandaríkjanna með áherslu á enduruppbyggingu alþjóðaviðskiptakerfisins. Miðað við fyrstu fréttir mun hún hverfast um loftslagsmál og félagsleg réttindi sem eru jákvæð tíðindi fyrir Ísland. Loftslagssamningur Íslands og Bandaríkjanna fersk og nauðsynleg nálgun Loftslagsmálin eru algjör þungamiðja í utanríkisstefnu Bidens. Þess vegna lagði ég til í sérstakri umræðu á Alþingi sem ég hafði frumkvæði að í síðustu viku, um samskipti Íslands við Bandaríkin með nýjum forseta, að Ísland hafi frumkvæðið að því að gera sérstakan loftslagssamning við Bandaríkin. Það getur lagt grunn að ótrúlega spennandi samstarfi á sviði orkuskipta, orkunýtingar, tækni- og vísindasamstarfs og yrði sannarlega mikilvægt lóð á vogarskálarnar í baráttunni gegn loftslagsvánni. Sérstakur loftslagssamningur yrði líka ný, fersk og löngu þörf nálgun á samskipti ríkjanna tveggja og byði upp á fjölmörg tækifæri í framtíðarsamskiptum okkar við Bandaríkin. Nú er ekki bara lag, heldur nauðsyn.

Greinin birtist á frettabladid.is 18. febrúar.

Óhætt er að fullyrða að heimsbyggðin hafi andað léttar eftir að Joe Biden var kjörinn forseti Bandaríkjanna með sjö milljóna atkvæða mun. 

Forsetaskipti þýða nýja nálgun í samskiptum Íslands og Bandaríkjanna

Það er af sem áður var þegar atvinnuþátttaka var meiri hér á landi en víðast hvar. Hún hefur ekki verið minni í hátt í 30 ár miðað við síðustu mánuði. Atvinnuleysi er í sögulegu hámarki.

Stór hluti atvinnuleitenda á í erfiðleikum með að ná endum saman, hefur þegið mataraðstoð eða fjárhagsaðstoð frá hjálparsamtökum, líður efnislegan skort, getur ekki staðið í skilum með húsaleigu eða lán, getur ekki mætt óvæntum útgjöldum eða sótt sér nauðsynlega heilbrigðisþjónustu, samkvæmt rannsókn Vörðu – rannsóknarstofnun vinnumarkaðarins. Staða ungs fólks, innflytjenda og kvenna er sérstaklega slæm og áhrifin á líkamlegt og andlegt heilsufar áþreifanleg.

Við verðum að verja afkomuöryggi heimila og standa hvert með öðru í þessari kreppu. Það eru gífurlegir hagsmunir fólgnir í því fyrir okkur öll að verja velferð, jöfnuð og mannauð og koma í veg fyrir að fólk án atvinnu upplifi fjárhagslega örvæntingu sem bitnar á heilsu þess, tekjum og starfsgetu til framtíðar.

Fyrst ríkisstjórnin er á móti því að hækka atvinnuleysisbætur í sögulegri atvinnukreppu, gæti hún velt fyrir sér að veita heimilum sem hafa orðið fyrir stórkostlegu tekjuhruni vegna atvinnumissis eins konar samstöðustyrki, í líkingu við þá tekjufallsstyrki sem hafa staðið fyrirtækjum til boða. Slíkt mætti til dæmis útfæra sem eingreiðslur í anda desemberuppbótar og barnauppbótar atvinnuleitenda með hliðsjón af fjölda mánaða á atvinnuleysisskrá og fjölda barna á framfæri.

Við getum ekki beðið með að aðstoða þessa hópa þar til ný ríkisstjórn tekur við stjórnartaumunum. Þetta þarf að gerast strax, um leið og við leggjum grunn að kraftmikilli viðspyrnu efnahagslífsins og fjölgun starfa.

Greinin birtist í Fréttablaðinu 11. mars.

Atvinnuleysi á Íslandi er það mesta á Norðurlöndunum og með því mesta í Evrópu.

Heims­byggðin hefur nán­ast öll staðið á önd­inni frá 6. jan­úar yfir því að ofbeld­is­fullir hægri-öfga­menn réð­ust inn í þing­hús Banda­ríkj­anna á Capitol Hill í þann mund þegar þingið var að stað­festa kjör Joe Biden sem næsta for­seta Banda­ríkj­anna. Árásin var gerð að áeggjan og með ein­beittri hvatn­ingu lýð­ræð­is­lega kjör­ins for­seta. Nokkuð sem flestum okkar hefði ekki dottið í hug fyrir skemmstu að gæti gerst í lýð­ræð­is­ríki á borð við Banda­rík­in. Þessi hegðun var þó ekki ný af nál­inni hjá Trump. Hann hefur áður hafnað nið­ur­stöðum kosn­inga og áður hvatt stuðn­ings­menn sína til ofbeldis sem byggir á kyn­þátta­for­dómum og hat­urs­glæp­um. Með orðum sínum og hegð­un, hefur hann gefið hægri-öfga­hóp­um, nýnas­istum og þjóð­ern­isöfgasinnum lög­mæti und­an­farin 4 ár. Lög­mæti til að skríða út úr skugg­unum í ljósið þar sem þeir hafa staðið beinir í baki án þess að skamm­ast sín og spúð hatri í allar áttir með stuðn­ingi for­seta sem hefur stundað pópu­l­isma af verstu sort, afbakað sann­leik­ann, reynt að snúa við nið­ur­stöðu for­seta­kosn­ing­anna og eftir að hafa hvatt fólk til að ráð­ast á banda­ríska þing­hús­ið, hrós­aði hann óeirða­seggj­unum að árásinni lok­inni. Trump hefur reynt að grafa undan til­trú banda­rísk almenn­ings á grund­vall­ar­stofn­unum Banda­ríkj­anna og valda­tíð hans hefur verið ofsa­feng­inn og ofbeld­is­full, upp­full af kyn­þátta­hyggju og karl­rembu. Svona hegðun leið­toga er þekkt úr einum dekksta kafla evr­ópskrar sögu. Enda skekur árásin á þing­húsið og til­raun til valda­ráns að áeggjan Trumps banda­rískt sam­fé­lag.

Ein ástæðan er að hluti þeirra sem storm­uðu inn í þing­húsið á Capitol Hill báru merki og voru í bolum merktum stæku gyð­inga­hatri og upp­hafn­ingu á voða­verkum Nas­ista. Bolir hægri-öfga­mann­anna með áletr­un­inni „6MWE“ sem merkir „6 milljón gyð­inga voru ekki nóg“ og bolir merktir fanga­búð­unum í Auswichtz hafa vakið óhug og hryll­ing. Gyð­ingar og afkom­endur þeirra sem lifðu af Hel­för­ina eru skelf­ingu lostnir að sjá þessi skila­boð þvinga sér inn á gólf banda­ríska þing­húss­ins. 

Lýð­skrumið er nær okk­ur, meira og hættu­legra en áður

Þessi hætta á lýð­skrumi og lög­mæti á hat­urs­glæpum og kyn­þátta­hyggju er því miður ekki svo fjarri okk­ur. Í mörgum nágranna­löndum okkar í Evr­ópu hafa pópul­ískir öfga-hægri stjórn­mála­menn fengið meiri stuðn­ing und­an­farin ár en nokkru sinni eftir seinni heims­styrj­öld. Glæpum sem byggja á gyð­inga-andúð hefur fjölgað gríð­ar­lega og sam­tökum sem ala á kyn­þátta­hatri vaxið fiskur um hrygg. Í nýj­ustu árs­skýrslu Evr­ópu­nefndar gegn kyn­þátta­for­dómum (ECRI nefnd­inni) kemur fram að glæpir byggðir á gyð­inga-andúð, múslima­hat­ri, kyn­þátta­for­dómum og kyn­þátta­hat­ri, og aðrir glæpir gegn öðrum trú­ar­hópum fjölg­aði árið 2019 á ógn­ar­hraða í 48 aðild­ar­ríkjum Evr­ópu­ráðs­ins. Sér­stak­lega hafi mælst mikil aukn­ing í glæpum byggðum á gyð­inga­hatri á und­an­förnum árum. Og hat­urs­orð­ræðu sem bein­ist að þessum hópum er oft hrundið af stað af nýnas­istum og öðrum hópum öfga­sinna. 

Verðum að sporna við hættu­legri þróun

Það er því bráð­nauð­syn­legt að sporna ákveðið við þess­ari skelfi­legu þróun og varna því að hún nái fót­festu hér á landi. Ekki aðeins sam­ræm­ist það  lýð­ræð­is­hefðum sem Ísland hefur til­einkað sér og und­ir­geng­ist í banda­lagi við aðrar þjóð­ir, heldur miðar að því að standa vörð um þá lýð­ræð­is­hefð og þau almennu gildi sem lýð­ræð­is­ríki Evr­ópu­ráðs­ins eru ásátt um að halda á lofti sem er virð­ing fyrir lögum og regl­um, lýð­ræði og mann­rétt­ind­um. 

Þess vegna hef ég lagt fram frum­varp um breyt­ingu á hegn­ing­ar­lögum um að bæta við nýrri grein við almenn hegn­ing­ar­lög nr. 19/1940 um refsi­næmi þess að afneita þjóð­ar­morði Nas­ista­flokks Þýska­lands, einnig þekkt sem Hel­för­in. Frum­varpið styður allur þing­flokkur Sam­fylk­ing­ar­inn­ar, þing­maður Við­reisnar og þing­maður utan flokka.

Nas­istar fóru með völd í Þýska­landi á árunum 1933 til 1945 og stóðu fyrir skipu­lögðum fjöldamorðum – Hel­för­inni - á evr­ópskum gyð­ingum og öðrum sam­fé­lags­hópum með það að mark­miði að útrýma þeim. Um 6 millj­ónir gyð­inga í Evr­ópu lét­ust í Hel­för­inni á árunum 1939 – 1945 og flestir þeirra í útrým­ing­ar­búðum sem settar voru upp í Pól­landi. Óvé­fengj­an­legar heim­ildir og gögn eru fyrir þessu þjóð­ar­morði. Það er því óskilj­an­lega dap­ur­leg og hræði­leg þró­unin sem hefur átt sér stað und­an­farin ár, bæði í Evr­ópu og í valda­tíð Trumps í Banda­ríkj­un­um, að upp hafi sprottið sífellt fleiri öfga-hægri­hópar sem afneita Hel­för­inni og glæpum byggðum á gyð­inga-andúð fjölgað sam­hliða því. Sem betur fer hafa fjöl­mörg Evr­ópu­ríki gert það refsi­vert að afneita eða rétt­læta Hel­för­ina, þjóð­ar­morð eða stríðs­glæpi. 

Tján­ing­ar­frelsið og skorð­urnar við því 

Tján­ing­ar­frelsið er eitt af grund­vall­ar­mann­rétt­indum og er varið af 73. gr. stjórn­ar­skrár­inn­ar. Í 3. mgr. stjórn­ar­skrár­innar er útli­stað hver skil­yrðin eru til að setja megi tján­ing­ar­frels­inu skorð­ur. Frum­varpið full­nægir þeim skil­yrðum því tak­mörk­unin felur í sér bann við því að afneita opin­ber­lega einum af allra verstu glæpum sem framdir hafa verið gegn mann­kyni. Glæpum sem standa mjög nærri Íslandi bæði í sögu­legu sam­hengi sem og land­fræði­leg­u. 

Alþjóð­legar skuld­bind­ingar og við­brögð við hat­urs­orð­ræðu

Tján­ing­ar­frelsið er einnig verndað í 10. gr. Mann­rétt­inda­sátt­mála Evr­ópu sem var lög­festur hér á landi með lögum nr. 62/1994. Ákvæði 10. gr. Mann­rétt­inda­sátt­mála Evr­ópu og 73. gr. íslensku stjórn­ar­skrár­innar eiga sér efn­is­lega sam­stöðu. Og Mann­rétt­inda­dóm­stóll Evr­ópu hefur kom­ist að þeirri nið­ur­stöðu með dómum að bann við tján­ingu gegn Hel­för­inni sam­ræm­ist Mann­rétt­inda­sátt­mála Evr­ópu og að tján­ingar sem fela í sér að gera gróf­lega lítið úr Hel­för­inni, njóta ekki verndar 10. gr. Mann­rétt­inda­sátt­mála Evr­ópu. Til við­bótar má nefna að hjá Evr­ópu­sam­band­inu tók gildi árið 2008 ramma­á­kvörðun um bar­áttu gegn ákveðnu formi og tján­ingu kyn­þátta­for­dóma og útlend­inga­hat­urs með refsi­lög­um.  

En hvernig tengj­ast þessir atburðir fyrir 75 árum, þró­unin und­an­farin ár í Evr­ópu og inn­rásin fyrir nokkrum dögum á Capitol Hill hingað heim ? Er brýn nauð­syn að við gerum breyt­ingar á hegn­ing­ar­lögum til að setja tak­mark­anir á tján­ing­ar­frelsið út af ein­hverjum atburðum í útlönd­um? 

Jú, við erum hluti af alþjóð­legri heild og skoð­anir og heims­far­aldur eiga það sam­eig­in­legt að þau ber­ast alltaf hingað til okk­ar. Það er ekki lengra síðan en í sept­em­ber 2019 að nokkrir menn frá Norð­ur­lönd­unum söfn­uð­ust saman á Lækj­ar­torgi, veif­uðu fánum og dreifðu bæk­ling­um. Þessir menn eru í nýnas­ista­hreyf­ingu sem aðhyllist kyn­þátta­hyggju og ras­isma og kallar sig „The Nor­dic Res­istance Movem­ent“ sem Rík­is­lög­reglu­stjóri er með á lista yfir mögu­leg hryðju­verka­sam­tök. Með nor­rænu körlunum á Lækj­ar­torgi voru Íslend­ingar í und­ir­deild nor­rænu nýnas­ista­hreyf­ing­ar­innar sem kallar sig Norð­ur­vígi. Einn íslenskur félagi í Norð­ur­vígi sagð­ist í við­tali við Stund­ina draga mjög í efa að Hel­förin væri sönn og lýsti yfir mik­illi hrifn­ingu yfir því sem Nas­ista­flokkur Hitlers stóð fyr­ir. Þannig tengj­ast Auschwitz, Lækj­ar­torg og Capitol Hill. 

Nauð­syn­legt er að standa vörð um sögu þessa hörm­unga sem áttu sér stað á tímum seinni heims­styrj­ald­ar­innar og koma í veg fyrir að unnt sé að grafa undan henni, gera lítið úr, rang­færa eða falsa svo slíkir atburðir end­ur­taki sig aldrei aft­ur. Til að draga línu í sand­inn og gefa skýr skila­boð um að hat­urs­orð­ræða kyn­þátta­for­dóma sé óboð­leg. Þró­unin og nýlegir atburðir í Banda­ríkj­unum sýna að við verðum alltaf að vera á varð­bergi til að sam­bæri­leg þróun verði ekki hér og að glæpir sem byggja á djúp­stæðri kyn­þátta­hyggju séu ekki framd­ir. 

Því þarf að breyta hegn­ing­ar­lögum og gera það sem önnur Evr­ópu­ríki hafa gert í for­varn­ar­skyni. Og til minn­ingar og af virð­ingu við öll þau sem voru drep­in, ekki fyrir hvað þau gerðu, heldur vegna þess að þau voru ein­fald­lega þau sjálf.  

Greinin birtist fyrst Kjarnanum 14. janúar 2021

Þróunin og nýlegir atburðir í Bandaríkjunum sýna að við verðum alltaf að vera á varðbergi til að sambærileg þróun verði ekki hér og að glæpir sem byggja á kynþáttahyggju séu ekki framdir, skrifar Rósa Björk Brynjólfsdóttir, þingkona Samfylkingarinnar.

Öfgahægrið, gyðingaandúð, Capitol Hill og Lækjartorg

Þar kemur fram svart á hvítu að aukin menntun kvenna gagnast þeim ekki til tekna. Því meira sem konur mennta sig, því meiri munur verður á launum þeirra og karla. Háskólamenntaðar konur eru með langtum lægri tekjur en háskólamenntaðir karlar. Þeirra menntun er ekki metin til fjár og laun menntaðra kvenna eru sambærileg við minna menntaða karla. 

Þungu orðin sem formaður stéttafélags opinbera starfsmanna lætur falla í ljósi þessara upplýsinga eru því miður hárrétt. Þegar kemur að því að meta störf kvenna að verðleikum er munur á heildarlaunum kynjanna gríðarlegur. Jafnréttisparadísin Ísland er stöðnuð þegar kemur að launamun og okkur hefur ekki tekist að vinna bug á kynskiptingu vinnumarkaðarins. Þessu þarf að breyta strax og þó fyrr hefði verið. 

Þessar fréttir koma ofan í það mikla álag sem starfsfólk í framlínustörfum hefur verið undir í rúmt ár vegna heimsfaraldursins.  Faraldurinn sýndi okkur hvaða störf eru í raun verðmætust. Það eru störfin sem snúast um að sinna manneskjum, hjúkra fólki og kenna börnum. Þetta eru störfin sem kveikt hafa verðskuldað þakklæti í huga almennings, störfin sem fólkið okkar í framlínunni hefur sinnt. Og það þarf varla að minna á að manneskjurnar bakvið störfin í heilbrigðiskerfinu, í leik – og grunnskólum og umönnunarstörfin á hjúkrunarheimilum eru að miklum meirihluta konur. Konur sem margar hverjar hafa mikla menntun, en margar líka sem sinna láglaunastörfum. Konur sem hafa í mörg ár og áratugi fyrir heimsfaraldurinn barist fyrir betri kjörum og virðingunni sem í því felst.                                                                                                                    

En hver eru viðbrögð stjórnvalda við þessum mikla staðfesta launamun kynjanna? Í viðtali við RÚV um niðurstöður tekjusögunnar minntist forsætisráðherra – sem er líka jafnréttisráðherra – hvergi á að upplýsingarnar kalli á viðbrögð, eða að ríkisstjórnin væri tilbúin með aðgerðir til að mæta þessu ójafnrétti, heldur var bara rýnt í tölurnar. 

Ríkisstjórnin skipaði að vísu starfshóp þriggja ráðuneyta og fulltrúa samtaka launafólks og samtaka atvinnulífsins um launamun kynjanna í tengslum við gerð kjarasamninga í mars á síðasta ári. Hópnum er ætlað að skila tillögum til aðgerða til að útrýma launamun sem stafar af kynskiptum vinnumarkaði nú í maí. Einu ári og tveimur mánuðum síðar. Ég tel mjög brýnt að flýta þeirri vinnu svo hægt verði að fjalla um tillögur til aðgerða í þessu risastóra jafnréttismáli í þinginu og í samfélaginu áður en kjörtímabilið klárast. 

Þurfa konur bara að vera duglegri að mennta sig ?

Það er ljóst öllum sem vilja sjá að okkur hefur ekki tekist að sveigja af þeirri leið sem hefur svo lengi verið rótgróin í samfélagi okkar, að þótt við höfum séð mikilvægar framfari, þá eru störf kvenna ekki metin ekki að verðleikum á atvinnumarkaði. Við þurfum varla fleiri flóknar rannsóknir og fleiri launakerfisútreikninga til að reikna það út. Það er kynbundinn munur á atvinnutekjum bæði á almennum vinnumarkaði og opinberum vinnumarkaði. Munurinn á heildartekjum karla og kvenna er hrópandi og þó að munurinn sé minni á grunnlaunum þá er munurinn á yfirvinnu, öðrum launum og fríðindum sem bætast ofan á þau, allt of mikill. Svigrúmið til að hækka karla í launum virðist alltaf vera meira en til að hækka konur í launum. Mantran um að konur þurfi bara að mennta sig til að fá hærri laun til jafns við karla, hefur því miður reynst blekking og það er í raun óskiljanlegt hvernig stendur á því að kjarabarátta fyrir háskólamenntaðar konur er ekki komin lengra. 

Til að bæta gráu ofan á svart, er ljóst að viðspyrnuaðgerðir ríkisstjórnarinnar til að mæta efnahagsáfallinu vegna heimsfaraldursins, er miðaðar á hefðbundin karlastörf í vegagerð og byggingariðnaði en á þau störf sem harðast hafa farið út úr kreppunni. Þetta gerist þrátt fyrir að þau sem misst hafa vinnuna og lent í vanda, séu að stórum hluta konur; ungar og erlendar konur. Þetta hefur undirrituð og fleiri þingmenn bent á og rannsóknir staðfesta. Félagið Feminísk fjármál bendir líka á þetta með nýjum, ítarlegum greiningum sínum á mótvægisaðgerðunum sem sýna að kynjasjónarmið hafi ekki verið höfð að leiðarljósi við mótun aðgerðanna, heldur verið gripið til dæmigerða kreppuviðbragða og rykið einfaldlega dustað af viðbrögðunum við fjármálakreppunni 2008 sem þó var allt annars eðlis en Covid-kreppan nú. 

Konur lifa ekki á þakklætinu einu saman 

Til að bregðast við því ójafnrétti sem blasir við okkur í tekjusögunni um mikinn launamun menntaðra kvenna og karla, þarf að hrista verulega upp í hugsuninni um launamuninn. Það þarf að bjóða nýjar leiðir sem snúast um að verðmeta upp á nýtt almenn kvennastörf, konur fái viðurkenndar álagsgreiðslur fyrir tilfinningalegt og andlegt álag sem er mikið í heilbrigðisstörfum, umönnunar – og kennslustörfum og bætist við kynjahallann í umönnunarbyrði á ættingjum sem er meiri á Íslandi í samanburði við önnur Evrópulönd. Flýta þarf vinnu starfshópsins um tillögur til að vinna að og uppræta launamun kynjanna. Og tillögurnar þurfa að vera róttækar og afdráttarlausar. 

Síðan þegar kemur að efnahagsviðbrögðum við Covid-19 efnahagskreppunni, þarf að hafa kjark til að endurskoða þær í takt við hvar þörfin er mest. 

Viðbrögðin þurfa að vera bæði styðjandi við hópana sem hafa orðið verst úti en líka framsæknar og framsýnar. Það þarf pólitískt hugrekki til að endurskoða efnahagsviðbrögðin út frá jafnréttisvinklinum enda bráðnauðsynlegt. Í Ábyrgu leið Samfylkingarinnar er að finna tillögur að atvinnusköpun og fjölgun starfa í bæði opinbera geiranum, eins og í heilbrigðiskerfinu og velferðarþjónustu, en líka með markvissum stuðningi við fyrirtæki. Þær tillögur eru í takt við þörfina og raunveruleikann í íslensku samfélagi. Við þurfum fjölbreyttari lausnir til að skapa fjölbreyttari störf en nú hefur verið gert.                                

Stjórnvöld þurfa að sýna raunverulegt þakklæti í garð kvennastarfa og viðurkenningu á því sem fram hefur komið í heimsfaraldrinum, að þau störf eru ómissandi. Stjórnvöld þurfa að sýna vilja til umbóta og viðurkenningar á þessum störfum með sýnilegum áhrifum á launaumslög kvenna og starfsumhverfi þeirra. Konur lifa nefnilega ekki á þakklætinu einu saman. 

Það hefur aldrei dugað neinum að bíða eftir jafnrétti, það hefur alltaf þurft að fremja jafnrétti og krefjast róttækra breytinga. Þessar upplýsingar úr tekjusögunni og af greiningu á efnahagsaðgerðunum sýna svo ekki verður um villst, að svo það verði ekki hjákátlegt þegar við montum okkur í enn eitt sinn af jafnréttisparadísinni okkar, verður baráttan að halda áfram.

„Við erum stöðnuð í jafnréttismálum. Það er engin raunveruleg framþróun,“  sagði formaður BSRB, Sonja Ýr Þorbergsdóttir, fyrir nokkrum dögum. Hún lét þessi stóru orð falla í fréttum um þann sláandi tekjumun sem mælist á tekjum kvenna og karla í nýuppfærðri tekjusögu stjórnvalda. 

Niðurstaðan var skýr; ekki voru fyrir hendi neinir annmarkar á málsmeðferð kærunefndar jafnréttismála sem leitt gátu til þess að fallist yrði á kröfu íslenska ríkisins um ógildingu á úrskurði kærunefndar. Var íslenska ríkinu gert að greiða stefndu 4,5 milljónir króna. 

Dagur var ekki liðinn þegar menntamálaráðherra lýsti því yfir að hún hygðist áfrýja málinu til Landsréttar. Umsækjandi um starf ráðuneytisstjóra sem leitaði til kærunefndar fær því enn að verma bekk stefndu og ómakinu sem felst í því að eiga í dómsmáli gegn ríkinu er ekki lokið.

Menntamálaráðherra er vissulega í fullum rétti til að nýta allar heimildir sínar til málshöfðunar og áfrýjunar en það má velta fyrir sér þeim aðstöðumun sem hér er á ferðinni. Krafti íslenska ríkisins í málarekstri gegn einstaklingi. Ríkið á þennan rétt, en það þarf að mínu mati að ganga fram af ákveðnu meðalhófi og á það hefur Umboðsmaður bent. Einnig eru fyrir því fordæmi í sambærilegum málum. Það er alltaf vont að tapa en stundum þarf að hugleiða hvort rétt sé að halda áfram eins langt og mögulegt er á kostnað allra annarra en þess sem ákvörðunina tekur.

Aðstöðumunurinn hefur einnig komið til álita  vegna annars máls, er íslenska ríkið tók þá ákvörðun að bera niðurstöðu Mannréttindadómstóls Evrópu í Landsréttarmálinu undir yfirdeild sama dómstóls. Þar tók ríkisstjórn Íslands þá ákvörðun að verjast af fullri hörku fyrir undirdeild og sækja svo til yfirdeildar vegna ólögmætrar dómaraskipunar Sigríðar Á Andersen þáv. dómsmálaráðherra. Fyrir Alþingi liggur svar um hluta þess kostnaðar sem landsréttarmál hefur kostað skattgreiðendur og er þar um að ræða nærri 150 milljónir króna. Aðstöðumunur málsaðila er umtalsverður. Íslenska ríkið keypti sér sérfræðiaðstoð í aðdraganda og í kjölfar niðurstöðu Mannréttindadómstóls Evrópu og yfirdeildar sama dómstóls fyrir rúmar 36 milljónir króna. Þýðingakostnaður íslenska ríkisins vegna sama málareksturs var rúmar sex milljónir. Þá er ótalinn kostnaður embættis ríkislögmanns vegna starfa lögfræðiteymis embættisins en enn er beðið svara vegna þess en fjöldi starfsmanna sinntu málinu. Gagnaðili í málinu fékk dæmdan málskostnað í Strassborg úr hendi ríkissjóðs að fjárhæð 3 milljónir króna en þar af var beinn kostnaður við rekstur málsins 1.2 milljónir. Það er því augljóst að sá einstaklingur sem leitar réttar síns gat ekki sótt mál af viðlíka þrótti og íslenska ríkið og ber að hafa það, sem og hversu íþyngjandi þessi málarekstur er, í huga þegar ráðherrar taka ákvarðanir sínar um áframhaldandi málarekstur fyrir dómi. 

Í liðinni viku varð birt niðurstaða Héraðsdóms Reykjavíkur í máli íslenska ríkisins gegn umsækjanda um starf ráðuneytisstjóra í mennta- og menningarmálaráðuneyti. 

 Meðan við bíðum eftir gosi, krossum fingur að það takist að halda veirufjandanum áfram í böndum, og að illviðri setji líf fólksins í landinu ekki úr skorðum, hittumst við hér, ræðum og ákveðum hvernig við ætlum að bæta samfélagið okkar, skapa ný tækifæri og betri framtíð fyrir börnin okkar og okkur hin. Sækja fram af krafti en verja um leið þau sem þurfa stuðning.

 Ég vildi óska að við værum saman í raunheimum því þessi flokksstjórnarfundur snýst um afrakstur ykkar, drífandi og skapandi Samfylkingarfólks, alls staðar að af landinu. Hér erum við samt mætt, til að undirbúa jarðveginn fyrir gríðarmikilvægar kosningar í haust.

 Við ætlum að ræða og samþykkja uppfærða stefnu Samfylkingarinnar – sem grasrót flokksins hefur unnið að síðustu ár – hún verður svo lögð til grundvallar fyrir kosningabaráttuna framundan.

 Þótt stefnan sé örlítið breytt, byggir hún auðvitað á grundvallarhugmyndafræði og arfleifð jafnaðarmanna, hér á landi og á alþjóðavísu. Gildum frelsis, lýðræðis, jafnréttis og samábyrgðar: Að hverjum einstaklingi séu tryggð skilyrði til að rækta hæfileika sína og nýta í þágu eigin velferðar, samfélags síns og komandi kynslóða – hér og hvar sem er í heiminum!

 Þótt við séum um margt ólík, er sannfæringin fyrir því, að samfélög byggð á jöfnuði, séu friðsælli, heilbrigðari og kraftmeiri en önnur samfélög, það sem sameinar okkur í einum flokki.

Við Íslendingar erum gæfusöm þjóð. Við búum á eyju og höfum því að mestu verið laus við átök við aðrar þjóðir. Við búum við nokkuð milt loftslag; hvorki of heitt eða kalt, þótt við óskum okkur vissulega oft sólríkari daga – og við erum auðug af náttúruauðlindum: Við erum rík þjóð!

Við höfum sannarlega náð að nýta okkur þessa ávexti og að ýmsu leyti byggt upp gott samfélag. Hér er jafnrétti með því besta sem þekkist, góðir almennir skólar, heilbrigðisþjónusta og tekjujöfnuður meiri en víða annars staðar. 

Ekkert af þessu gerðist af sjálfu sér. Margt er til komið vegna þrotlausrar baráttu almennings, launþegahreyfinga og jafnaðarmanna í marga áratugi. Það sem áður þóttu fráleit og jafnvel fjarstæðukennd markmið, þykja sjálfsögð í dag. Það er eðli baráttunnar fyrir betra samfélagi.

Og þrátt fyrir mikla framþróun er enn mikið verk að vinna: Kerfisbundið misrétti viðgengst víða, ójöfnuður er of mikill og hér þrífst því miður fátækt, rétt fyrir framan nefið á okkur. Slíkt á aldrei að viðgangast í íslensku samfélagi!

Það hefur ekki verið fjárfest nægilega í okkar mikilvægustu stoðum sem þýðir að margt fólk getur ekki sótt sér viðunandi heilbrigðisþjónustu eða hefur ekki efni á að sækja sér menntun við hæfi; og vegir, rafmagns- og fjarskiptainnviðir fullnægja víða ekki öryggiskröfum. Það er ekki í lagi, og því viljum við breyta.

Til viðbótar bætast við nýjar og risastórar áskoranir, eins og loftslagsógnin og tæknibyltingin. Allt verkefni sem krefjast kjarks og framsýni - markvissra og skapandi lausna. Þess vegna erum við hér, einbeitt í að láta til okkar taka!

Kæru félagar,
  Nú er eitt ár liðið frá því að því að veirufaraldurinn umturnaði daglegu lífi okkar, og okkur finnst það hafa verið heil elífð. Munum varla hvernig lífið var áður eða hvað við vorum að gera. Við trúum því samt að brátt fáum við að sjá út úr kófinu og við skulum þakka fyrir góða leiðsögn sóttvarnaryfirvalda, stórkostleg afrek framlínufólks og samtakamátt almennings sem hefur verið tilbúinn að breyta lífi sínu og færa áður óþekktar fórnir í þágu samfélagsins okkar.

En það verður að draga skörp skil á milli sóttvarnar þáttar faraldursins – sem leiddur var af færustu sérfræðingum og hins efnahagslega – sem stýrt var af ríkisstjórninni. Og nú er heildarmyndin af efnahagsaðgerðum ríkisstjórninarinnar síðasta ár farin að skýrast: Hún sýnir okkur að ríkisstjórnin áttaði sig ekki á eðli þessarar kreppu. 

Fjármálahrunið 2009 birtist í falli gjaldmiðils – stökkbreyttum lánum – verðbólgu og ekki síst lánsfjárkreppu ríkisins. Við fundum flest fyrir þeirri kreppu með einum eða öðrum hætti.

Cóvíd kreppan skekur hins vegar fyrst og fremst tiltekna hópa. Hún er atvinnukreppa sem bitnar lang harðast á fólki sem misst hefur vinnuna - og fyrirtækjum í afmörkuðum greinum. - Þetta lá fyrir í upphafi og viðbrögð stjórnvalda hefðu frá frá fyrsta degi átt að miðast við þetta – beina aðstoðinni með markvissari hætti til þeirra sem þurftu aðstoð.

Viðbrögð ríkisstjórnarinnar komu seint fram, aðgerðirnar voru tilviljanakenndar og margar komust illa til framkvæmda: Einstaka aðgerðir unnu síðan beinlínis gegn öðrum. 

 Þannig var langbesta úrræðið, hlutabótaleiðin gelt með uppsagnaleiðinni sem fylgdi í kjölfarið. Í stað þess viðhalda ráðningasambandi og verja afkomu fólks, voru fyrirtækin beinlínis hvött til að segja upp fólki.  Þarna opinberaði ríkisstjórnin skilningsleysi sitt á aðstæðum. 

 Í stað þess að beina nægu fjármagni þangað sem þörfin var mest, til heimila þeirra sem misstu vinnuna, þeirra sem voru þegar í erfiðri stöðu fyrir og lítilla og meðalstórra fyrirtækja sem urðu fyrir náttúruhamförum – fabúleruðu ráðamenn um hætturnar af því að hækka atvinnuleysisbætur þessa fólks.

 Ríkisstjórnin lét Seðlabankanum það eftir að koma peningum í umferð - sem flæddu inn á fasteigna- og verðbréfamarkaðinn - kyntu undir eftirspurn og ýttu upp eignaverði. En runnu ekki til þeirra sem þurftu mest á þeim að halda. Það fólk hefur neyðst til að tæma sparnað sinn eða skuldsetja sig til að mæta gríðarlega erfiðum aðstæðum - sem það gat þó hvorki séð fyrir eða bar nokkra ábyrgð á. Afleiðingarnar eru að þau sem áttu mikið eiga nú ennþá meira. 

 Fjármálaráðherra hefur áhyggjur af verðbólgu. Og einna helst áhrif launahækkana á verðbólguna –. Hann ræðir minna um einn stærsta áhrifavaldinn á verðbólguna þessa dagana; krónuna. Lönd með örmynt geta ekki leyft sér að auka peningamagn í umferð án þess að nýta þá peninga mjög skynsamlega. Það er ótrúlegt að hlusta á fjármálaráðherra horfa algjörlega fram hjá stærsta áhrifavaldi verðbólgunnar í dag, veikingu krónunnar, en með velþóknun á mörg hundruð milljarða af nýju fjármagni sem fer í örvun fjármálamarkaða, en ekki til hagvaxtarhvetjandi verkefna; innviða, ráðninga á fólki. Það er svona samspil, léleg nýting á fjármagni og of margar krónur í umferð, sem veikja krónuna. Og auka ójöfnuð í landinu.

Þetta er ríkisstjórn sem er sátt við eignabólu og sátt við örmynt. Báðir þættir eru í þágu þeirra fáu, þeirra eignamestu. Ekki í þágu þjóðarinnar.

 Að sama skapi hefðu stjórnvöld sem skilja eðli ábyrgrar hagstjórnar sett miklu meira púður í opinberar fjárfestingar til að mæta slakanum í hagkerfinu – staðreyndin er að opinber fjárfesting dróst saman um 9,3 prósent í fyrra, í sögulegri keppu.

Forystufólk ríkisstjórnarinnar hefur þagað þunnu hljóði yfir þessum samdrætti eða afsakað sig með því að það taki sinn tíma að koma framkvæmdum af stað – eins og það hafi ekki legið fyrir að flóknar framkvæmdir taka tíma. Ríkisstjórninni hefði betur hlustað á tillögur Samfylkingarinnar um nánara samstarf við sveitarfélög - sem geta farið af stað með samfélagslega mikilvægar framkvæmdar, strax í dag – en skortir fjármagn. 

 Á tímum þar sem svigrúm til aðgerða er takmarkað, í landi með brothættan gjaldmiðil og mikla verðbólgusögu felst hin raunverulega ábyrga hagstjórn í því að beina peningunum þangað sem þeirra er þörf. Að skapa störf, verja velferð fólks, framleiðslugetu fyrirtækja og lyfta undir með sveitarfélögum. Aðeins þannig getum við tryggt öfluga viðspyrnu, sótt fram, varið jöfnuð og komist stolt út úr þessu ástandi - öll saman. 

 Við áföll horfir fólk gjarnan inn á við, veltir fyrir sér hvað skiptir raunverulega máli og gildismat breytist. Alþjóðlegar rannsóknir í yfir 20 löndum sýna að heimsfaraldurinn og afleiðingar hans hafi haft slík áhrif. Fólk hefur áhyggjur af vaxandi ójöfnuði, sérstaklega yngri kynslóðir.  Samábyrgð, félagslegar áherslur og frjálslyndi, virðast nú ofar í hugum fólks en oft áður. 

 Og áhyggjur af auknum ójöfnuði eru heldur ekki úr lausu lofti gripnar eins og ég rakti hér áðan. Almenningur á og mun gera mjög ríkar kröfur til stjórnvalda á þessum tímum – og Samfylkingin þarf að leggja við hlustir.

 Þegar heil þjóð, raunar allur heimurinn, verður fyrir áfalli af þessum toga eigum við að horfa yfir farinn veg og íhuga hvort það eigi að endurræsa vélina óbreytta. Svar mitt er nei – við eigum að gera breytingar á gangverkinu og skipta um kúrs. 

Já Samfylkingin boðar skýrar og markvissar aðgerðir til skemmri tíma – djarfar og framsýnar lausnir til lengri tíma.

Þær aðgerðir munu ekki felast í að veðja á einhverja tiltekna einstaklinga. Við ætlum frekar að fjárfesta í einstaklingnum – í öllum einstaklingum - þannig að hver og einn hafi möguleika á að rækta hæfileika sína og nýta í þágu eigin velferðar, samfélags síns og komandi kynslóða.

Við ætlum að styðja þau sem lentu í tímabundnu áfalli vegna þessara náttúruhamfara og skapa sem flest störf með því að ráðast í stórhuga fjárfestingar og græna uppbyggingu. Tryggja heimilum öryggi og ráðast í aðgerðir sem styðja fyrirtæki til þess að ráða fólk í vinnu.

Þar skiptir máli að styðja við fólkið í þeirri atvinnugrein sem skilað hefur okkur gríðarlegum útflutningsverðmætum og uppbyggingu um allt land eftir hrun; ferðaþjónustuna. 

Til að ná niður atvinnuleysi í landinu hratt og örugglega þarf ferðaþjónustan að komast sem fyrst á lappir – það gerir hún ekki ef fyrirtækin innan hennar mæta of löskuð til leiks.

Stjórnvöld hafa að mörgu leyti brugðist greininni. Framtakssamt og duglegt fólk um allt land, veðjaði á uppbyggingu eftir hrun og skapaði stórkostleg verðmæti – ekki bara í formi mikilla útflutningstekna heldur ekki síður í öðrum gæðum. Þannig hefur t.d. höfuðborgin blómstrað og hver bærinn kringum landið breyst í perlur – og oft þrátt fyrir, en ekki vegna, stuðnings stjórnvalda. 

Ótal verkefni bíða; sem gætu aukið lífsgæði, stutt við skemmtilegra mannlíf og tryggt fjölbreytt atvinnutækifæri um allt land.

Þetta lýtur jafnt að því að fjárfesta í hagkvæmri borgarþróun með öflugri Borgarlínu, tryggja að hægt verði að ferðast með grænum almenningssamgöngum hringinn um landið en líka með markvissri aðkomu að smærri innviðum – þar sem góð hönnun styður við þá ímynd sem við viljum skapa okkur.

Þar eigum við að hafa samráð og nýta okkur þekkingu borgarinnar, sveitarfélaga og úr atvinnugreininn sjálfri.

En á sama tíma og við sköpum fleiri störf og verjum velferð fólks, verðum við líka að horfa til framtíðar. Hætta að stýrast af skammtímasjónarmiðum og gleyma okkur í þeirri vertíðarhugsun sem okkur Íslendingum er svo tamt. 

Við stöndum andspænis framtíð byltingarkenndra breytinga og það er okkar sjálfra að tryggja að hún verði okkur hagfelld. 

Það borgar sig að veðja á þekkingariðnað, nýsköpun og tækni. Slíkar atvinnugreinar bjóða ungu fólki spennandi atvinnutækifæri. Aukin fjölbreytni atvinnulífsins mun líka lágmarka áhrif við efnahagsleg áföll  – því miður höfum við Íslendingar ýmsa fjöruna sopið í þeim efnum. 

Umfram allt verður ný atvinnubylting að taka mið af grænni áherslum! Hún verður að vera græn atvinnubylting! 

Allt síðasta ár höfum við verið minnt á afleiðingar hlýnunar jarðar. Aftakaveður fyrir norðan, snjóflóðin fyrir vestan og aurskriðurnar fyrir austan. Þetta er forskrift sem færustu vísindamenn hafa gefið okkur í mörg ár en stjórnvöld hafa brugðist of illa við. 

Markaðurinn mun ekki leysa þessi mál sjálfur. Það er nauðsynlegt að stjórnvöld leiði stóru verkefnin í samstarfi við atvinnulífið og almenning. Huga þarf sérstaklega vel að því að þær róttæku breytingar sem við verðum að gera á högum okkar bitni ekki harðast á þeim hópum samfélagsins sem mega síst við því.

Stefna Samfylkingarinnar í loftslagsmálum er sú metnaðarfyllsta sem nokkur stjórnmálaflokkur hefur sett sér á Íslandi, og þótt víðar væri leitað. En nýjar og nýjar upplýsingar kalla á stöðugt endumat á stefnunni – og þar ætlum við okkur að vera í fararbroddi. 

Aukinn metnaður í loftslagsmálum verður að komast á dagská nýrrar ríkisstjórnar; Því ef okkur á að takast að stöðva bruna jarðefnaeldsneytis, draga úr losun gróðurhúsalofttegunda og verða leiðandi í grænni uppbyggingu verða stjórnvöld að taka frumkvæði og ryðja brautina. Því er mikilvægt að Samfylkingin myndi næstu ríkisstjórn með flokkum sem eru tilbúnir í þá vegferð.

 Þrátt fyrir tveggja metra regluna held ég að heimsfaraldurinn hafi þjappað fólki saman. Fleiri og fleiri samsama sér með gildum um samábyrgð, samstöðu og frjálslyndi.

 Við búum því við kjöraðstæður fyrir þá stefnu sem við samþykkjum hér í dag. Jafnaðarstefnu. Við vitum að rétta leiðin út úr atvinnukreppunni er leið jafnaðarmanna, leið Samfylkingarinnar. Aðgerðir sem byggja á félagslegu réttlæti, ábyrgri efnahagsstjórn og grænni uppbyggingu um allt Ísland.

 En okkur bíður nú það verkefni að afla hugmyndum okkar og lausnum nægilegs stuðnings til að tryggja að Samfylkingunni forystu í næstu ríkisstjórn. 

 Kæru félagar – Með hörkuvinnu í vor í sumar og í haust er ég bjartsýnn á að  okkur muni  takast það. 

 En aðeins ef við leggjumst öll á árar – róum í sömu átt og verðum umfram allt einbeitt – samstíga og vinir.

Hér má lesa ræðu Loga sem hann flutti á flokksstjórnarfundi Samfylkingarinnar 13. mars.

Leit um „��“

2366 niðurstöður fundust við leit að „��“

Póstlisti Samfylkingarinnar

Samfylkingin

Flokkurinn

Flýtileiðir

Vertu í bandi:

Leit um „���������������������������“